خواص گیاه اشنه در طب سنتی: کاربردها، فواید و نکات مهم
گیاه اشنه، خزه‌ای معطر و دارویی است که روی درختانی مانند بلوط، صنوبر، گردو و سایر درختان می‌روید. این گیاه در طب سنتی با نام‌های مختلفی از جمله آلک، دوآله، دوآلک شناخته می‌شود. اشنه به دلیل ترکیبات شیمیایی خاص مانند لیکنین (نوعی نشاسته)، هم ارزش غذایی دارد و هم در درمان بیماری‌های مختلف کاربرد گسترده‌ای پیدا کرده است. در این مقاله، به بررسی جامع ویژگی‌ها، خواص دارویی، طریقه مصرف، عوارض و نکات مرتبط با گیاه اشنه می‌پردازیم.
گیاه اشنه چیست؟
اشنه نوعی خزه است که به‌صورت رشته‌های باریک و پهن به شاخه‌های درختان می‌پیچد و به رنگ‌های سفید و سیاه یافت می‌شود. نوع سفید آن مرغوب‌تر و معطرتر است، در حالی که نوع سیاه کیفیت پایین‌تری دارد. اشنه‌ای که روی درختان بلوط و گردو می‌روید، به دلیل بوی خوش و خواص درمانی، در طب سنتی و حتی در گذشته به‌عنوان عطر و جزء عنبر خوشبو مورد استفاده قرار می‌گرفت. در مناطق شمالی ایران به نام آلک یا دوآلک شناخته می‌شود.
از نظر ظاهری، اشنه شبیه ریسمان‌های بافته‌شده است که به شاخه‌های درختان متصل می‌شود. مرغوب‌ترین نوع آن، سفیدرنگ، معطر و دارای بافت یکنواخت در هر دو طرف است.
ترکیبات شیمیایی اشنه
اشنه حاوی ماده‌ای به نام لیکنین است که نوعی نشاسته بوده و ارزش غذایی و دارویی دارد. این ترکیب به اشنه خاصیت تقویت‌کنندگی و درمانی بخشیده و آن را به گزینه‌ای مناسب برای مصارف غذایی و دارویی تبدیل کرده است.
طبیعت گیاه اشنه
طبق نظر حکمای طب سنتی، طبیعت اشنه معتدل است. با این حال، ابن‌سینا آن را در عین اعتدال، قابض می‌داند. برخی حکما معتقدند اشنه‌ای که روی درخت بلوط می‌روید، طبعی سرد و خشک دارد. این تفاوت در طبیعت، بسته به نوع درخت میزبان و شرایط رشد گیاه، ممکن است بر خواص درمانی آن تأثیر بگذارد.
خواص گیاه اشنه در طب سنتی
اشنه به دلیل خواص قابض، محلل ، ملین و عطر خوش، در طب سنتی برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین فواید درمانی این گیاه آورده شده است:
1. تقویت قلب و اعصاب
دم‌کرده اشنه مقوی قلب است و برای رفع خفقان (تپش قلب یا اضطراب) و تقویت سیستم عصبی مفید است. به‌عنوان یک گیاه مفرح و روح‌افزا شناخته می‌شود و حس نشاط و شادابی را تقویت می‌کند. برای درمان بیماری‌های عصبی مانند صرع، تشنج و فلج، به‌ویژه اگر با عسل مصرف شود، مؤثر است.
2. بهبود مشکلات گوارشی
اشنه معده را تقویت کرده و بوی خوشی به آن می‌بخشد. به‌عنوان یک گیاه ضد نفخ، دل‌آشوب، تهوع و یبوست را برطرف می‌کند. خاصیت قابض آن به درمان اسهال کمک می‌کند.
به بهبود هضم غذا کمک کرده و می‌تواند در رژیم‌های لاغری به‌عنوان یک مکمل گوارشی عمل کند.
3. درمان سنگ کلیه و مثانه
دم‌کرده اشنه به خرد کردن سنگ‌های مثانه و کاهش دردهای کلیوی کمک می‌کند.
4. تسکین دردهای کبدی
اشنه برای رفع درد کبد و باز کردن انسدادهای کبد و طحال (مفتح سده) مفید است.
5. خواص برای زنان
نشستن در آب دم‌کرده اشنه برای تسکین دردهای قاعدگی، تنظیم عادت ماهیانه و رفع ورم‌های گرم مؤثر است. برای درمان اختناق رحم (مشکلات رحمی) از بخور یا دم‌کرده آن استفاده می‌شود.
6. خواص برای کودکان
اشنه خیسانده‌شده در سرکه خاصیت خواب‌آوری دارد خواب‌آور دارد و به‌ویژه برای کودکان مناسب است.
7. درمان مشکلات چشمی
چکاندن قطره‌ای از آب خیس‌کرده اشنه (به‌ویژه نوع روییده بر درخت بلوط) برای کاهش التهاب و حرارت چشم مفید است.
8. درمان مشکلات پوستی و سوختگی
پاشیدن گرد اشنه برای رفع بوی بد زیر بغل و بهبود زخم‌ها مؤثر است. ضماد نوع خاصی از اشنه (موسیوس مارین) که در دریا روی مرجان‌ها و بقایای دریایی می‌روید، برای درمان سوختگی‌ها بسیار مفید است.
9. خنثی‌کننده سموم
اشنه برای خنثی کردن زهر گزندگان سمی مانند عقرب توصیه شده است.
10. تسکین سردرد و مشکلات عصبی
بخور اشنه برای رفع سردرد، صرع و سکته مفید است. دود آن در بینی برای درمان اختناق رحم و صرع کاربرد دارد.
11. کمک به لاغری
اگرچه اطلاعات مستقیمی درباره تأثیر اشنه بر لاغری وجود ندارد، اما خواص ضد یبوست، ضد نفخ و تقویت‌کننده معده آن می‌تواند به بهبود هضم و تسریع فرآیند کاهش وزن کمک کند.
طریقه مصرف گیاه اشنه
اشنه به دو صورت داخلی و موضعی مصرف می‌شود:
مصرف داخلی:
• دم‌کرده: 12 گرم اشنه خشک را مانند چای دم کرده و برای مشکلات گوارشی، قلبی و عصبی مصرف کنید.
• خیسانده در سرکه: برای خاصیت قابض و خواب‌آوری، به‌ویژه در کودکان.
مصرف موضعی:
• ضماد: از اشنه تازه یا خشک به‌صورت پماد برای سوختگی و مشکلات پوستی استفاده می‌شود.
• پودر اشنه: برای رفع بوی بد زیر بغل و بهبود زخم‌ها.
• بخور: برای سردرد، صرع و مشکلات عصبی.
• نشستن در آب دم‌کرده: برای تسکین دردهای رحمی و تنظیم قاعدگی.
• مقدار مجاز مصرف: حداکثر 12 گرم در روز، تحت نظر متخصص طب سنتی.
عوارض گیاه اشنه
مصرف بیش از حد اشنه ممکن است به روده‌ها آسیب برساند. به همین دلیل، باید با احتیاط و تحت نظر پزشک یا متخصص طب سنتی مصرف شود.
برای کاهش عوارض گوارشی اشنه، توصیه می‌شود آن را همراه با انیسون مصرف کنید.
سوالات متداول درباره گیاه اشنه
1. طبع گیاه اشنه چیست؟
طبق نظر حکمای طب سنتی، طبیعت اشنه معتدل است. ابن‌سینا آن را قابض می‌داند، اما اشنه روییده بر درخت بلوط طبعی سرد و خشک دارد.
2. گیاه اشنه برای چه کسانی مناسب است؟
اشنه برای افرادی که مشکلات گوارشی (نفخ، یبوست، اسهال)، دردهای کبدی، مشکلات عصبی (صرع، تشنج)، دردهای قاعدگی یا التهاب چشمی دارند، مناسب است. همچنین برای کودکان به‌عنوان خواب‌آور (در مقادیر کم) کاربرد دارد.
3. آیا گیاه اشنه برای لاغری مفید است؟
اطلاعات مستقیمی درباره اثر اشنه بر لاغری وجود ندارد، اما خواص ضد یبوست، ضد نفخ و تقویت‌کننده معده آن می‌تواند به بهبود هضم و تسریع روند کاهش وزن کمک کند.
4. چگونه می‌توان اشنه مرغوب را تشخیص داد؟
اشنه مرغوب سفیدرنگ، معطر و دارای بافت یکنواخت در هر دو طرف است. نوع سیاه آن کیفیت پایین‌تری دارد. اشنه روییده بر درختان بلوط و گردو معمولاً مرغوب‌تر است.
5. از کجا می‌توان گیاه اشنه تهیه کرد؟
اشنه را می‌توان از عطاری‌های معتبر یا فروشگاه‌های آنلاین گیاهی تهیه کرد. حتماً از کیفیت و اصالت محصول مطمئن شوید.
سخن پایانی
گیاه اشنه با خواص دارویی و غذایی متنوع، از تقویت قلب و معده گرفته تا تسکین دردهای کبدی، قاعدگی و مشکلات پوستی، یکی از گیاهان ارزشمند در طب سنتی است. همچنین، پودر خشک‌شده آن به‌عنوان دئودورانت طبیعی برای رفع بوی بد بدن کاربرد دارد. برای بهره‌مندی از فواید اشنه، حتماً از منابع معتبر تهیه کنید و پیش از مصرف با متخصص طب سنتی مشورت نمایید تا از عوارض احتمالی جلوگیری شود.
گردآوری:بخش سلامت ستاره آبی
