رازهای نهفته در باغ و مقبره سیف‌الدوله: جواهری در ملایر
باغ و مقبره سیف‌الدوله در ملایر
باغ تاریخی سیف‌الدوله، که با نام پارک سیفیه نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین بوستان‌های طبیعی غرب ایران است. این باغ در شمال شرقی شهر ملایر، در دامنه کوه گرمه واقع شده و مساحتی بیش از 15 هکتار را پوشش می‌دهد. این مجموعه نه تنها یک فضای سبز دلنشین برای تفریح عمومی است، بلکه مقبره سیف‌الدوله، حاکم خیراندیش دوران قاجار، را نیز در خود جای داده و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در این مقاله، به بررسی تاریخچه، معماری، توصیف و اهمیت این مکان تاریخی می‌پردازیم.
تاریخچه ساخت و زندگی سیف‌الدوله
سیف‌الدوله، با نام کامل سلطان محمد میرزا حاج سیف‌الدوله، فرزند سلطان احمد میرزا عضدالدوله و نوه فتحعلی شاه قاجار بود. او در سال 1260 هجری قمری در تهران متولد شد و در جوانی به تحصیل علوم و فنون پرداخت. به دلیل استعدادهای طبیعی‌اش، وارد خدمات دولتی شد و در اواسط سلطنت ناصرالدین شاه، حکومت مناطق مختلفی از جمله همدان، ملایر، قزوین، استرآباد (گرگان)، کرمانشاه و خوزستان را بر عهده گرفت و به درجه امیر تومانی رسید.
سیف‌الدوله چندین بار حکومت ملایر را عهده‌دار بود که به “حکومت ثلاثه” معروف است. نخستین دوره حکومت او در ملایر در سال 1304 هجری قمری آغاز شد، زمانی که ملایر به عنوان یک شهرستان تازه‌تأسیس شناخته می‌شد. هنگام ترک ملایر به سمت تهران، در محلی که به عنوان تپه مناجات شناخته می‌شود (واقع در پارک فعلی)، نذری کرد و به خداوند متعال عهد بست که اگر دولت زمین‌های سلطنتی ملایر را به فروش گذاشت، آن را خریداری کرده و به عنوان پارک عمومی برای بهبود آب و هوای منطقه و تفریح مردم بنا کند.
دولت اجازه فروش زمین‌های سلطنتی را داد و سیف‌الدوله زمین روستای ازناو (محل فعلی پارک) را خریداری کرد. او اقدام به حفر قناتی به طول 8 کیلومتر کرد تا آب را به این مکان برساند. سپس از ناصرالدین شاه درخواست کرد تا پارک را “پارک ناصری” نام‌گذاری کند و مهندس ایتالیایی که در طراحی پارک‌های تهران نقش داشت، برای طراحی این پارک اعزام شود. شاه موافقت کرد و طراحی اولیه توسط مهندس ایتالیایی انجام شد، اما در نهایت پارک به نام “سیفیه” نام‌گذاری شد. پس از تأسیس، این پارک به عنوان یکی از پارک‌های طبیعی ایران به عموم مردم وقف شد و در وصیت‌نامه سیف‌الدوله آمده که هرگونه مالکیت خصوصی بر آن حرام است.
سیف‌الدوله در سن 60 سالگی از خدمات دولتی کناره‌گیری کرد و وقت خود را صرف خدمت به مردم نمود. پس از مرگ او، نوه‌اش مرحوم عضدی امیر مؤید، خواسته‌های او را اجرا کرد و در سال‌های پایانی عمر، پارک را به شهرداری واگذار نمود. مقبره سیف‌الدوله نیز در همین مکان، بر روی تپه مناجات، ساخته شد و امروزه بخشی جدایی‌ناپذیر از این مجموعه است.
توصیف و معماری باغ و مقبره
باغ سیف‌الدوله یک باغ اصیل ایرانی است که با الهام از سبک پارک‌های ایتالیایی طراحی شده است. این باغ شامل یک عمارت در انتهای خود است که محل سکونت سیف‌الدوله بوده و آب جاری در سراسر آن جریان دارد. درختان چنار کهنسال با محیطی بیش از 5 متر، سایه‌ای دلپذیر ایجاد کرده‌اند و حوض‌ها و فواره‌های متعدد، به ویژه در فصل تابستان، جذابیت خاصی به آن بخشیده‌اند.
مقبره سیف‌الدوله در بخش مرکزی باغ، بر روی تپه‌ای قرار دارد و معماری آن ساده و در عین حال باشکوه است. این مقبره بخشی از مجموعه‌ای است که شامل مسجد، باغ و دریاچه نیز می‌شود. آب باغ از طریق قنات طولانی تأمین می‌شود و سیستم آبیاری آن نشان‌دهنده مهندسی پیشرفته دوران قاجار است. باغ در دامنه کوه گرمه قرار گرفته و چشم‌انداز طبیعی آن، ترکیبی از سبزی درختان و کوهستان است.
اهمیت و جایگاه فرهنگی
باغ و مقبره سیف‌الدوله نه تنها یک مکان تفریحی است، بلکه نمادی از خیراندیشی و وقف در دوران قاجار به شمار می‌رود. سیف‌الدوله به عنوان یک حاکم خیر، آثار موقوفه زیادی در ملایر برجای گذاشت و این باغ را برای رفاه عمومی وقف کرد. این مجموعه تحت عنوان “باغ ایرانی” در فهرست آثار تاریخی و ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های غرب کشور محسوب می‌شود.
در حال حاضر، پارک توسط شهرداری ملایر اداره می‌شود و به عنوان یک فضای عمومی برای گردشگران و مردم محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مکان نه تنها ارزش تاریخی دارد، بلکه به عنوان یک نمونه موفق از ترکیب معماری ایرانی و اروپایی، جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان دارد.
سوالات متداول درباره باغ و مقبره سیف‌الدوله در ملایر
1. باغ سیف‌الدوله در کجا واقع شده است؟
باغ سیف‌الدوله، که به پارک سیفیه نیز معروف است، در شمال شرقی شهر ملایر، در دامنه کوه گرمه واقع شده و مساحتی بیش از 15 هکتار دارد.
2. سیف‌الدوله چه کسی بود و چرا این باغ را ساخت؟
سیف‌الدوله، با نام کامل سلطان محمد میرزا حاج سیف‌الدوله، از نوادگان فتحعلی شاه قاجار بود. او این باغ را برای بهبود آب و هوای منطقه و ایجاد فضای تفریحی عمومی خریداری و وقف کرد، با الهام از نذری که در تپه مناجات کرده بود.
3. ویژگی‌های معماری باغ سیف‌الدوله چیست؟
باغ سیف‌الدوله با الهام از سبک پارک‌های ایتالیایی و معماری باغ ایرانی طراحی شده است. دارای عمارتی در انتها، درختان چنار کهنسال، حوض‌ها و فواره‌ها و سیستم آبیاری پیشرفته از طریق قنات است.
4. چرا مقبره سیف‌الدوله در این باغ قرار دارد؟
مقبره سیف‌الدوله بر روی تپه مناجات در مرکز باغ ساخته شده است، زیرا او این مکان را برای پارک عمومی وقف کرده بود و پس از مرگش، نوه‌اش طبق وصیت او مقبره را در این مکان بنا کرد.
5. آیا باغ سیف‌الدوله همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
بله، این باغ امروزه توسط شهرداری ملایر اداره می‌شود و به عنوان یک پارک عمومی و جاذبه گردشگری برای مردم محلی و گردشگران قابل استفاده است.
نتیجه‌گیری
باغ و مقبره سیف‌الدوله در ملایر، یادگاری ارزشمند از دوران قاجار است که تاریخ، طبیعت و معماری را در هم آمیخته. این مکان، که با تلاش یک حاکم خیراندیش ساخته شده، امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری همدان شناخته می‌شود و بازدید از آن، فرصتی برای آشنایی با فرهنگ وقف و زیبایی‌های طبیعی ایران فراهم می‌کند. اگر به ملایر سفر کردید، حتماً سری به این باغ تاریخی بزنید و از آرامش آن لذت ببرید.
گرد آوری:بخش گردشگری ستاره آبی
