حقوق شما برای اصلاح حکم: راهنمای کامل فرجام خواهی

قرارهایی که می‌توانند معکوس شوند: فرجام خواهی توسط دیوان عالی کشور

فرجام خواهی چیست؟

فرجام خواهی یک اصطلاح حقوقی است که در سیستم قانونی برخی کشورها، از جمله ایران، به کار می‌رود. این اصطلاح به معنای اعتراض به رای دادگاه اولیه یا تجدید نظر در یک پرونده قانونی است و به اعتراضی اشاره دارد که طرفین یا نمایندگان حقوقی آنها پس از صدور یک رای قضائی، ارائه می‌دهند. فرجام خواهی با هدف تصحیح یا تغییر رای دادگاه اصلی یا تجدید نظر انجام می‌شود.

فرجام خواهی به دیوان عالی کشور تقدیم می‌شود و این دیوان به عنوان مرجع عالی حقوقی در کشور، وظیفه تشخیص هماهنگی یا ناهماهنگی رای فرجام‌خواسته با مقررات قانونی و شرعی دارد. اگر رای دادگاه اصلی یا تجدید نظر با مقررات قانونی یا شرعی مغایرت داشته باشد، دیوان عالی کشور می‌تواند رای را تغییر دهد یا تصحیح نماید.

بنا به ماده 366 آیین دادرسی مدنی در ایران، فرجام خواهی یک راه‌حل حقوقی برای طرفین در اختلافات حقوقی ارائه می‌دهد تا رای دادگاه را مورد بازنگری قرار دهند و از اصول شرعی و قانونی تطابق را تأیید کنند.

فرجام خواهی به عنوان یک جزء از سیستم حقوقی معمولاً در موارد خاصی قابل طرح است و باید به موازنه حقوقی و شرایط خاص هر پرونده توجه شود. این فرآیند به منظور ایجاد عدالت و اصلاحی در سیستم قضائی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع فرجام خواهی

تقسیم‌بندی فرجام خواهی به دو نوع اصلی که اشاره کردید در سیستم حقوقی ایران رایج است. این دو نوع فرجام خواهی عبارتند از:

فرجام خواهی اصلی (بی واسطه): این نوع فرجام خواهی در صورتی اتفاق می‌افتد که محکوم علیه ابتکار عمل را در دست گرفته و خود به شخصاً تقدیم دادخواست فرجامی می‌کند. این فرجام خواهی از طریق مستقیم توسط طرفین اختلاف انجام می‌شود.

فرجام خواهی تبعی: این نوع فرجام خواهی در مواقعی رخ می‌دهد که حکم دادگاه نسبت به جزئی از حکم خوانده و نسبت به جزئی دیگر از حکم خواهان محکوم شده‌اند. به عبارت دیگر، در این حالت، دو طرف یک حکم دادگاه به دو قسمت مختلف از حکم اعتراض دارند. این اعتراض تبعی نامیده می‌شود و در این صورت هر یک از طرفین می‌توانند درخواست فرجام دهند و دادگاه برای هر دو قسمت جداگانه به فرجام خواهی اصلی پرداخته و تصمیم‌گیری کند.

تفاوت اصلی بین این دو نوع فرجام خواهی در اعتراض اصلی یا تبعی به حکم دادگاه و میزان قسمت‌بندی از حکم دادگاه است. در فرجام خواهی اصلی، هر دو طرف از حکم به طور کلی اعتراض دارند، در حالی که در فرجام خواهی تبعی، اعتراض به بخش‌های خاص حکم انجام می‌شود.

مراحل فرجام خواهی 

مراحل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور از زمان تقدیم دادخواست تا رسیدن به دیوان عالی کشور به شکل زیر است:

گام اول: تقدیم دادخواست

اولین گام در فرجام خواهی این است که محکوم علیه، به عنوان فرجام خوانده، دادخواست خود را تقدیم دفتر شعبه صادر کننده رای مربوط به دادگاه اصلی یا دادگاه تجدید نظر می‌کند. این دفتر شعبه ممکن است تابع دادگاه بدوی یا دادگاه تجدید نظر باشد.

گام دوم: بررسی شکلی دادخواست

 مدیر دفتر شعبه مذکور دادخواست را از لحاظ شکلی بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که دادخواست به شکل کامل و مطابق با مقررات حقوقی است.

گام سوم: مهلت پاسخ

 در صورتی که دادخواست کامل باشد، دادخواست به فرجام خوانده ارسال می‌شود و به وی مهلتی حدود 20 روز برای ارائه پاسخ داده می‌شود. این پاسخ ممکن است شامل تحلیل و اعتراض به رای دادگاه اصلی یا تجدید نظر باشد.

گام چهارم: ارسال دادخواست به دیوان عالی کشور

پس از اتمام مهلت 20 روزه برای ارائه پاسخ توسط فرجام خوانده، دادخواست فرجام خواهی به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود. دیوان عالی کشور به عنوان مرجع عالی حقوقی در کشور وظیفه تصمیم‌گیری و بررسی فرجام خواهی دارد. این مرحله به منظور تصحیح یا تغییر رای دادگاه اصلی یا تجدید نظر و تطابق با مقررات حقوقی و شرعی انجام می‌شود.

در نهایت، دیوان عالی کشور تصمیم‌گیری در مورد فرجام خواهی انجام می‌دهد و ممکن است رای دادگاه اصلی یا تجدید نظر را تغییر دهد یا تأیید کند. این فرآیند به منظور تضمین عدالت در سیستم قضائی و تصحیح مواردی که با مقررات حقوقی و شرعی در تضاد باشند، اجرا می‌شود.

موارد غیر قابل فرجام خواهی

مواردی که از قابلیت فرجام خواهی در سیستم حقوقی معین خارج می‌شوند، معمولاً توسط قانون‌گذار تعیین می‌شوند و به عنوان حکم‌های “غیر قابل فرجام خواهی” شناخته می‌شوند. این موارد ممکن است به دلایل مختلفی از جمله حفظ پایداری حکم‌ها یا رعایت اصول خاصی که قانون‌گذار تعیین کرده است، از فرجام خواهی مستثنی شوند.

در ادامه، توضیحاتی درباره مواردی که معمولاً از قابلیت فرجام خواهی مستثنی می‌شوند آورده شده است:

حکم‌های صادره بر پایه اقرار: حکم‌هایی که بر پایه اقرار طرفین دعوا صادر می‌شوند، عموماً از قابلیت فرجام خواهی مستثنی می‌شوند. این به این معناست که اگر طرفین به صورت خودجوش اقرار کنند، دیگر امکان اعتراض به رای وجود ندارد.

حکم‌هایی که بر پایه نظر کارشناسان صادر می‌شوند: اگر حکم توسط دادگاه بر پایه نظر یک یا چند کارشناس صادر شود و طرفین دعوا نیز نظر این کارشناسان را به عنوان اتمام دعوا بپذیرند، آن حکم از فرجام خواهی مستثنی می‌شود.

حکم‌های بر پایه سوگند: حکم‌هایی که بر پایه سوگندی صادر می‌شوند و به عنوان اتمام دعوا در نظر گرفته می‌شوند، نیز از قابلیت فرجام خواهی مستثنی می‌شوند.

حکم‌هایی که در مورد متفرعات دعوا صادر می‌شوند: اگر حکم به طور مشخص در مورد متفرعات دعوا (بخش‌های ثانویه دعوا) صادر شود و این متفرعات راجع به اصل دعوایی که قابلیت فرجام خواهی دارد، است، آن حکم نیز از فرجام خواهی مستثنی می‌شود.

حکم‌هایی که بر پایه قوانین خاص صادر می‌شوند: برخی از قوانین خاص ممکن است مقررات خاصی برای حکم‌ها تعیین کنند که از فرجام خواهی مستثنی شوند.

توجه داشته باشید که این موارد ممکن است در سیستم حقوقی مختلف و در موارد خاص متفاوت باشند. بهتر است که در هر مورد، قوانین و مقررات مربوطه را به دقت بررسی کرده و به مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی اقدام کنید.

موارد قابلیت فرجام خواهی

قرارهای قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور به شرح زیر هستند:

قرار ابطال یا رد دادخواست: اگر دادگاه بدوی یا دادگاه تجدید نظر رأیی صادر کند که به ابطال یا رد دادخواست مرتبط با دعوا منتهی شود، این نوع قرارها قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هستند.

قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت طرفین: در صورتی که دادگاه بدوی یا دادگاه تجدید نظر قراری صادر کند که به سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا منتهی شود، این نوع قرارها نیز قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور هستند.

در هر دو مورد فوق، اگر اصل حکم راجع به آن‌ها قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور داشته باشد، طرف ها می‌توانند از این حق استفاده کرده و فرجام خواهی در دیوان عالی کشور درخواست کنند.

مهلت‌های فرجام خواهی

 مهلت‌های فرجام خواهی در سیستم حقوقی ایران وابسته به وضعیت مکانی افراد و نوع رایی که اعتراض می‌کنند، متفاوت است. برای افراد مقیم ایران، مهلت برای اعتراض به رای دادگاه (در صورتی که رای از دادگاه بدوی یا تجدید نظر صادر شود) 20 روز است.

در مورد افراد مقیم خارج از کشور، مهلت برای اعتراض به رای دادگاه 2 ماه (حدود 60 روز) می‌باشد. این مهلت برای افرادی که خارج از کشور هستند به علت فواصل زمانی و مشکلاتی که ممکن است در تماس با دیوان عالی کشور داشته باشند، بیشتر است.

تاریخ شروع مهلت فرجام خواهی معمولاً از تاریخ ابلاغ رای قطعی یا زمان قطعی شدن رای صادره از دادگاه بدوی یا تجدید نظر محاسبه می‌شود. در صورتی که مهلت اعتراض منقضی شود، دیگر امکان فرجام خواهی نمی‌باشد.

لطفاً توجه داشته باشید که ممکن است قوانین و مقررات مربوط به مهلت فرجام خواهی در آینده تغییر کنند، بنابراین همیشه به قوانین و مقررات جاری مراجعه کنید و در صورت لزوم با یک وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید.

موارد نقض حکم‌صاده برای فرجام خواهی

حکم‌ها ممکن است در موارد مختلف نقض شوند و مجدداً مورد بررسی قرار گیرند. در سیستم حقوقی، نقض حکم به معنای عدم اتفاق موافقت با مقررات حقوقی، مقررات شرعی، یا اصول عدالت است. در مواردی که حکم نقض شود، ممکن است به دلایل زیر باشد:

عدم صلاحیت دادگاه: اگر دادگاهی که رای صادر کرده، صلاحیت قانونی برای رسیدگی به موضوع را نداشته باشد، حکم ممکن است نقض شود. این امر معمولاً به معنای عدم صلاحیت مکانی یا صلاحیت موضوعی دادگاه می‌باشد.

مغایرت با مقررات حقوقی و شرعی: اگر رای صادره توسط دادگاه، مقررات حقوقی یا شرعی را نقض کند، ممکن است از نظر معنوی نامعتبر باشد. مثلاً، اگر یک حکم با مقررات قانونی یا اصول شرعی در تعارض باشد، می‌تواند نقض شود.

عدم رعایت اصول دادرسی: اگر در رسیدگی به پرونده عدم رعایت اصول دادرسی، حقوق طرفین دعوا یا اصول عدالت اتفاق بیفتد و به میزانی اهمیت داشته باشد که رای را از اعتبار بیاندازد، حکم ممکن است نقض شود.

تضاد بین آرا: اگر دو یا بیشتر از دادگاه‌ها آرا و حکم‌های مغایر در یک موضوع صادر کنند (بدون وجود سبب قانونی)، این تضاد ممکن است منجر به نقض رای شود. این تضاد ممکن است در مورد دو رای متناقض صادر از دادگاه‌های مختلف باشد.

مدارک نامعتبر: اگر مدارک و اسنادی که به عنوان اثبات در پرونده مورد استفاده قرار گرفته، نامعتبر یا جعلی باشند و ثابت شود که حکم بر اساس این مدارک صادر شده است، حکم ممکن است نقض شود.

در صورتی که حکم نقض شود، معمولاً پرونده به دادگاه ارجاع داده می‌شود تا مجدداً بررسی و رسیدگی کند و حکم جدیدی صادر کند. این امر به منظور تضمین عدالت و اصول حقوقی اجرا می‌شود.

نکات مهم در درخواست فرجام خواهی

در درخواست فرجام خواهی، باید نکات مهم زیر رعایت شود:

مشخصات فرجام خواه:

نام و نام خانوادگی فرجام خواه.

اطلاعات اقامتگاه و تماس فرجام خواه.

اگر وکیل توسط فرجام خواه انتخاب شده است، نام و نام خانوادگی و مشخصات وکیل باید ارائه شود.

مشخصات فرجام خوانده:

نام و نام خانوادگی فرجام خوانده.

اطلاعات اقامتگاه و تماس فرجام خوانده.

مشخصات حکم یا قرار:

شماره و تاریخ حکم یا قراری که قرار است مورد فرجام خواهی قرار گیرد.

دادگاه صادر کننده رای:

نام دادگاهی که رای صادر کرده است.

تاریخ ابلاغ رای:

تاریخی که رای به طرفین دعوا ابلاغ شده است.

دلایل فرجام خواهی:

درخواست باید دلایل مشروح و معقولی برای فرجام خواهی ارائه کند. این دلایل می‌توانند شامل عدم تطابق رای با شرع و قوانین، عدم رعایت اصول دادرسی، یا نقضی از حقوق طرفین دعوا باشند.

مستندات:

درخواست فرجام خواهی باید همراه با مستندات و شواهدی که دعوا را تایید می‌کنند، ارائه شود. این مستندات ممکن است شامل مدارکی از دعوا، اسناد حقوقی، نامه‌ها و مکاتبات مرتبط با پرونده باشند.

مدعیان و ادعاها:

درخواست باید مدعیان مختلف و ادعاهای مشخص در پرونده را ذکر کند. این ادعاها باید با دلایل معقولی توجیه شوند.

رعایت این نکات و ارائه اطلاعات دقیق و کامل در درخواست فرجام خواهی اهمیت دارد تا فرآیند ارتقاء عدالت و رسیدگی به فرجام خواهی به درستی انجام شود.

ترتیب فرجام خواهی 

شخص یا وکیل وی، دادخواست فرجام خواهی را به دفتر شعبه صادره دادگاه می‌دهد. دادخواست باید کامل و مطابق با مقررات باشد.

مدیر دفتر شعبه باید دادخواست را از لحاظ شکلی بررسی کند تا مشخص شود که آیا دادخواست کامل است یا ناقص. اگر دادخواست ناقص باشد، ممکن است به فرجام خواهی ادامه داده نشود.

درصورت کامل بودن دادخواست، به فرجام خوانده پیامکی اعلام می‌شود و یک مهلت 20 روزه برای ارائه پاسخ وی داده می‌شود.

پس از انقضای مهلت 20 روزه، فرجام خوانده می‌تواند پاسخ خود را تقدیم دادگاه کند یا نکند. هر دو حالت نقض را فراهم می‌کنند.

درصورتی که مهلت پاسخ از طرف فرجام خوانده به اتمام برسد و یا پاسخ ارائه شود یا نشود، پرونده به دیوان عالی کشور ارسال می‌شود.

دیوان عالی کشور در شعبه مختصص، با حضور اعضاء در تصمیم اتخاذ یا رد فرجام خواهی در ادامه فرآیند تصمیم می‌گیرد.

درصورتی که دیوان عالی کشور تصمیم به رد فرجام خواهی نگیرد، پرونده به دادگاه مرجع صادر کننده رأی فرجام خواهی برای صدور حکم ارجاع داده می‌شود.

اگر فرجام خواهی در مرحله تجدید نظر در دیوان عالی کشور رد شود یا حکم مرجوع به دادگاه شود، فرجام خواهی می‌تواند از طریق دادستان کل کشور تقاضا کند تا دادگاه را درخصوص فرجامی مجدداً مورد رسیدگی قرار دهد.

در صورت رد تجدید نظر در دیوان عالی کشور یا مرجوع شدن پرونده به دادگاه صادر کننده رأی، فرجام خواهی می‌تواند درخواست فرجامی را در مهلت یک ماه تقدیم کند.

مراحل فرجام خواهی تا صدور حکم نهایی به منظور تصحیح رأی یا رسیدگی فرجامی به پرونده را طی می‌کند. این فرآیند به منظور ارتقاء عدالت و اصول قانونی در پرونده‌های حقوقی اجرا می‌شود.

تفاوت میان فرجام خواهی و تجدید نظر

در زمینه فرجام خواهی و تجدید نظر در دادرسی، تفاوت‌های مهمی وجود دارد. ابتدا در مورد فرجام خواهی باید گفت که این روند از نظر آرا قابل اعتراض است. با این حال، در مرحله فرجام خواهی، رای و تصمیمی جدید گرفته نمی‌شود و تنها رای قبلی تایید یا رد می‌شود. به عبارت دیگر، فرجام خواهی تنها به تأیید یا رد رای اولیه می‌پردازد و ورود به ماهیت دعوا در این مرحله اتفاق نمی‌افتد.

از طرفی، در تجدید نظر، تصمیم جدید گرفته و رای صادر می‌شود. این به معنای آن است که مسئله مورد اعتراض دوباره بررسی می‌شود و دادگاه تصمیم نهایی دیگری اتخاذ می‌کند. تجدید نظر به واقع ورود به ماهیت دعوا است و روند دادرسی از سر گرفته می‌شود.

نکته مهم دیگر، مرجع رسیدگی در این دو روند متفاوت است. فرجام خواهی در دیوان عالی کشور انجام می‌شود، در حالی که تجدید نظر به وسیله دادگاه تجدید نظر استان انجام می‌شود. این تفاوت مرجعی در اعتراض به روندهای حقوقی و دادرسی را مشخص می‌کند.

نکته دیگری که باید در نظر گرفت، تفاوت در حوزه‌های کیفری است. در حوزه کیفری، مرجع تجدید نظر بسته به صلاحیت دادگاه کیفری مربوطه انتخاب می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، اگر موضوع در صلاحیت دادگاه کیفری 2 باشد، تجدید نظر بر عهده دادگاه تجدید نظر استان است، و اگر در صلاحیت دادگاه کیفری 1 باشد، دیوان عالی کشور صلاحیت تجدید نظر را دارد. این موضوع در حوزه حقوقی مشابه ندارد و همزمانی تجدید نظرخواهی و فرجام خواهی در حوزه کیفری وجود ندارد.

در نتیجه، تفاوت‌های مهمی میان فرجام خواهی و تجدید نظر وجود دارد و هر یک از این روندها و مراحل دادرسی در موارد خاص به کار می‌روند.

سوالات متداول درباره فرجام خواهی

 فرجام خواهی چیست و چه زمانی انجام می‌شود؟

فرجام خواهی فرآیندی حقوقی است که در آن تصمیم به تصحیح رأی دادگاه یا رسیدگی مجدد به یک پرونده حقوقی می‌گیرند. این اقدام در صورتی انجام می‌شود که رای دادگاه مشکوک به عدالت یا اصول قانونی باشد. فرجام خواهی می‌تواند پس از صدور رای قطعی یا قبل از آن در مواقع خاص انجام شود.

 چه اختیاراتی در فرجام خواهی دارد؟

فرجام خواهی اختیار به تصحیح رأی دادگاه یا رسیدگی مجدد به پرونده را دارد. او می‌تواند ادعا کند که رای دادگاه نادرست یا ناعادلانه بوده و به این عنوان درخواست تصحیح رای کند. همچنین، می‌تواند در موارد خاصی که قانون اجازه می‌دهد، رسیدگی مجدد به پرونده را خواهد کرد.

 چه مواردی قابلیت فرجام خواهی را ندارند؟

تعدادی از احکام حقوقی قابل فرجام خواهی ندارند. این احکام شامل احکام مستند به اقرار قاطع دعوا در دادگاه، احکام مستند به رای کارشناسان توسط طرفین، و احکامی که طرفین حق فرجام خواهی را از خود سلب کرده‌اند. همچنین، احکام ممکن است بر اساس قوانین خاص غیر قابل فرجامی باشند.

 چه مهلتی برای فرجام خواهی وجود دارد؟

مهلت فرجام خواهی بر اساس محل اقامت متقاضی تعیین می‌شود. برای افراد مقیم ایران، مهلت 20 روز و برای افراد مقیم خارج از کشور، 2 ماه است. مهلت از تاریخ ابلاغ رای قطعی یا زمان قطعی شدن رای صادره از دادگاه بدوی یا تجدید نظر شروع می‌شود.

 چه اقداماتی پس از نقض رای دادگاه انجام می‌شود؟

پس از نقض رای دادگاه در دیوان عالی کشور، پرونده به دادگاهی ارجاع داده می شود که مسئول رسیدگی به موارد نقض شده است. این دادگاه، معمولاً دادگاه تجدید نظر یا دیوان عدالت اداری می‌باشد. پس از ارجاع پرونده، دادگاه مرجع به بررسی موارد نقض پرداخته و تصمیمات لازم را اتخاذ می‌نماید. اگر نقض رای دادگاه ثابت شود، دادگاه می‌تواند رای جدیدی صادر کند که به اجرا درآید. این اقدامات برای تصحیح رای نادرست و اعمال حقوق و عدالت بسیار مهم می‌باشد تا افراد و شرکت‌ها حقوق خود را به دست آورند.

سخن پایانی مقاله ی فرجام خواهی

به عنوان یک روند حقوقی بسیار مهم، فرجام خواهی در جامعه حقوقی ایران نقش مهمی ایفا می‌کند. این فرآیند به افراد و شرکت‌ها امکان می‌دهد تا حقوق و عدالت خود را حفظ کنند و در مواجهه با رای‌های نادرست یا ناعادلانه دادگاه، اقدام به تصحیح آن کنند. با رعایت مقررات و مراحل مرتبط با فرجام خواهی، افراد و شرکت‌ها می‌توانند از این ابزار حقوقی بهره‌وری کنند و عدالت را حفظ نمایند. با مطالعه و شناخت دقیق‌تر این فرآیند حقوقی، جامعه قادر خواهد بود تا به نحو بهتری از این امکانات حقوقی استفاده کند و به دنبال حقوق و عدالت حقیقی باشد. برای اطلاعات بیشتر و مقالات حقوقی مرتبط با موضوعات مختلف، می‌توانید به سایت ستاره آبی مراجعه نمایید.

  گرد آوری:بخش علمی ستاره آبی