احکام عمل بدون تقلید از مراجع تقلید چیست ؟
حکم عمل بدون تقلید از مرجع تقلید در فقه شیعه به شرایط مختلفی بستگی دارد. برای پاسخ جامع به این مسئله، باید موارد زیر را در نظر گرفت:
حکم عمل بدون تقلید از مرجع چیست ؟
در فقه شیعه، عمل بدون تقلید از مرجع تقلید یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز است. این موضوع شامل مواردی است که فرد بدون رجوع به مرجع تقلید یا انجام اجتهاد شخصی، اعمال عبادی یا غیرعبادی خود را انجام می دهد. در این مقاله به بررسی این مسئله، شرایط، احکام، و نظرات فقها پرداخته می شود.
تعریف تقلید و اهمیت آن در فقه شیعه
تقلید به معنای پیروی از نظر یک مرجع تقلید (مجتهد جامع الشرایط) در مسائل دینی است.
در فقه شیعه، برای کسانی که توانایی اجتهاد ندارند، یکی از این سه راه تعیین شده است:
تقلید: پیروی از نظر مرجع تقلید.
اجتهاد: دستیابی شخصی به احکام شرعی از طریق استدلال فقهی.
عمل به احتیاط: انجام اعمال به گونه ای که مطابق با نظر تمام یا اکثر فقها صحیح باشد.
در فقه شیعه، تقلید وظیفه کسانی است که قادر به اجتهاد نیستند. تقلید در سه حوزه اصلی مطرح می شود:
• عبادات مانند نماز، روزه، و حج.
• معاملات مانند خرید و فروش، اجاره، و سایر قراردادها.
• احکام اجتماعی و سیاسی.
حکم عمل بدون تقلید
فقهای شیعه، عمل بدون تقلید را در اغلب موارد باطل می دانند، مگر در شرایط خاص. این مسئله به چند حالت تقسیم می شود:
الف) عمل بدون تقلید و بدون علم به حکم شرعی
اگر فرد بدون تقلید و بدون علم به حکم شرعی عمل کند:
• اعمال او در اکثر موارد باطل است.
• دلیل این حکم، احتمال قوی ارتکاب اشتباه و مخالفت با احکام شرعی است.
ب) عمل بدون تقلید اما مطابق با فتوای مرجع تقلید
اگر فرد بدون تقلید اعمالی انجام دهد و بعدها مشخص شود که این اعمال مطابق با فتوای مرجع تقلید بوده است:
• اعمال گذشته صحیح محسوب می شود و نیازی به تکرار یا قضا ندارد.
• این حالت به دلیل انطباق عمل با حکم شرعی صحیح است.
ج) عمل بدون تقلید اما مطابق با احتیاط
اگر فرد بدون تقلید عمل کند اما به صورت احتیاطی عمل کرده باشد (به گونه ای که عمل او مطابق با نظر اکثر فقها صحیح باشد):
• اعمال او صحیح است، زیرا احتیاط جایگزین تقلید شده است.
دلیل وجوب تقلید
الف) دلیل عقلی
همان طور که در مسائل تخصصی مانند پزشکی، مهندسی یا حقوق به متخصص مراجعه می کنیم، در مسائل شرعی نیز باید به مجتهد جامع الشرایط که تخصص در احکام دینی دارد، رجوع کنیم.
تقلید از مرجع تقلید از سردرگمی در احکام دینی جلوگیری می کند.
ب) دلیل نقلی
قرآن کریم در آیه 43 سوره نحل می فرماید:
«فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»
(اگر نمی دانید، از اهل ذکر بپرسید.)
همچنین روایاتی از اهل بیت (علیهم السلام) وجود دارد که بر وجوب تقلید از فقیه جامع الشرایط تأکید دارد.
وضعیت اعمال گذشته بدون تقلید
اگر فردی در گذشته بدون تقلید اعمالی انجام داده باشد:
• اگر اعمال مطابق با فتوای مرجع تقلید بوده، اعمال او صحیح است.
• اگر اعمال مخالف فتوای مرجع تقلید باشد، باید آن ها را قضا کند یا جبران نماید.
شرایط خاص برای عمل بدون تقلید
در برخی موارد خاص، عمل بدون تقلید می تواند صحیح باشد:
آگاهی کامل از حکم شرعی: اگر فردی بدون تقلید ولی با علم به حکم شرعی عمل کند (مثلاً از طریق اجتهاد شخصی یا آموزش مستقیم احکام)، اعمال او صحیح است.
اضطرار یا عدم دسترسی به مرجع تقلید: در شرایطی که فرد امکان دسترسی به فتوای مرجع تقلید را ندارد، می تواند بر اساس علم یا احتیاط عمل کند.
پیامدهای عمل بدون تقلید
بروز شک و تردید در اعمال عبادی: فردی که بدون تقلید عمل می کند، ممکن است نسبت به صحت اعمال خود دچار تردید شود.
تحمل مسئولیت سنگین تر: در صورت عدم تقلید، فرد باید شخصاً به تحقیق و بررسی احکام شرعی بپردازد که بسیار دشوار است.
افزایش احتمال گناه یا اشتباه: عمل بدون تقلید ممکن است به ارتکاب اعمال نادرست یا حتی گناهان منجر شود.
دیدگاه فقها در خصوص تقلید و عمل بدون آن
الف) اجماع فقها
بیشتر فقهای شیعه معتقدند که تقلید برای افراد غیرمجتهد واجب است. عمل بدون تقلید، به ویژه اگر برخلاف احکام شرعی باشد، پذیرفته نیست.
ب) دیدگاه های متفاوت درباره احتیاط
برخی فقها معتقدند که اگر فردی بتواند به احتیاط عمل کند، تقلید الزامی نیست، اما در عمل، احتیاط برای عموم مردم دشوار است.
اعمال بى تقلید
پرسش : اعمالى که انسان بدون تقلید انجام داده، چه حکمى دارد؟
آیات عظام امام، بهجت، خامنه اى، فاضل و نورى: این اعمال، در یکى از سه صورت صحیح است:
• شخص بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده است.
• عمل او با فتواى مجتهدى که وظیفه اش تقلید از او بوده، مطابق باشد.
• عمل او با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد.
آیات عظام تبریزى، صافى، مکارم و وحید: عمل او در صورتى صحیح است که بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده و یا با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد.
آیت اللّه سیستانى : در یکى از سه صورت صحیح است:
• بفهمد به وظیفه واقعى خود رفتار کرده است.
• عمل او با فتواى مجتهدى که اکنون باید از او تقلید کند، مطابق باشد.
• جاهل قاصر بوده و نقص عملش به ارکان و مانند آن باز نگردد.
سخن پایانی :
عمل بدون تقلید از مرجع تقلید، جز در موارد خاص، به طور کلی صحیح نیست و ممکن است باعث بطلان اعمال شود. تقلید از مرجع تقلید راهی مطمئن و منطقی برای اطمینان از صحت اعمال دینی است. برای جلوگیری از اشتباه و انحراف، توصیه می شود که افراد مرجع تقلید خود را بر اساس معیارهای فقهی (مانند عدالت، علم و تقوا) انتخاب کنند و در امور دینی از او تقلید نمایند.
گردآوری: بخش مذهبی ستاره آبی
