خواص درمانی آشواگاندا؛ گیاهی باستانی با فواید مدرن

با آشواگاندا به جنگ استرس بروید؛ فواید علمی این گیاه باستانی

آشواگاندا (Withania somnifera)، که با نام‌های جینسنگ هندی یا گیلاس زمستانی نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین گیاهان دارویی در طب سنتی آیورودا است. این گیاه بومی هند و جنوب شرقی آسیا، به دلیل خواص درمانی گسترده‌اش برای هزاران سال مورد استفاده قرار گرفته است. نام “آشواگاندا” در زبان سانسکریت به معنای “بوی اسب” است که به رایحه خاص آن و توانایی‌اش در افزایش قدرت و استقامت اشاره دارد. از ریشه، برگ‌ها و عصاره این درختچه کوچک با گل‌های زرد برای درمان مشکلات مختلفی مانند استرس، اضطراب، بی‌خوابی و مسائل باروری استفاده می‌شود. در این مقاله، به بررسی خواص درمانی آشواگاندا با تکیه بر شواهد علمی و اطلاعات موجود می‌پردازیم.

خواص درمانی آشواگاندا

1. کاهش استرس و اضطراب

آشواگاندا به‌عنوان یک آداپتوژن شناخته می‌شود، ماده‌ای که به بدن کمک می‌کند تا با استرس مقابله کند. این گیاه با تنظیم واسطه‌های استرس مانند پروتئین‌های شوک حرارتی (Hsp70)، کورتیزول و کیناز N ترمینال C-Jun (JNK-1) و کاهش فعالیت محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.

مطالعات بالینی نشان داده‌اند که آشواگاندا می‌تواند سطح استرس و کورتیزول را کاهش دهد. در یک مطالعه ، مصرف روزانه 250 تا 600 میلی‌گرم عصاره آشواگاندا به مدت 8 هفته باعث کاهش قابل‌توجه استرس و بهبود کیفیت خواب در مقایسه با گروه دارونما شد. مطالعه دیگری با 60 نفر نشان داد که مصرف روزانه 240 میلی‌گرم عصاره به مدت 60 روز اضطراب را به‌طور چشمگیری کاهش داد. با این حال، تحقیقات نشان می‌دهند که برای تعیین دوز و شکل ایده‌آل مصرف آشواگاندا برای درمان اختلالات عصبی-روانی مرتبط با استرس، به مطالعات بیشتری نیاز است.

2. بهبود عملکرد ورزشی

آشواگاندا می‌تواند عملکرد ورزشی را تقویت کند و برای ورزشکاران و افراد فعال مفید باشد. بررسی 12 مطالعه نشان داد که مصرف روزانه 120 تا 1250 میلی‌گرم آشواگاندا قدرت بدنی و مصرف اکسیژن را در حین ورزش افزایش می‌دهد. همچنین، تحلیل پنج مطالعه نشان داد که این گیاه حداکثر مصرف اکسیژن (VO2 max) را بهبود می‌بخشد، معیاری که نشان‌دهنده آمادگی قلبی-ریوی است.

VO2 max بالا با کاهش خطر بیماری‌های قلبی و افزایش استقامت مرتبط است، در حالی که VO2 max پایین خطر مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.

علاوه بر این، آشواگاندا می‌تواند قدرت و حجم عضلانی را افزایش دهد. در یک مطالعه در سال 2015، مردانی که به مدت 8 هفته روزانه 600 میلی‌گرم آشواگاندا مصرف کردند و تمرینات مقاومتی انجام دادند، در مقایسه با گروه دارونما، افزایش قابل‌توجهی در قدرت و اندازه عضلات داشتند.

3. کاهش علائم اختلالات روانی

آشواگاندا می‌تواند علائم برخی اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب را در گروه‌های خاص کاهش دهد. در یک مطالعه با 66 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی که دچار افسردگی و اضطراب بودند، مصرف روزانه 1000 میلی‌گرم عصاره آشواگاندا به مدت 12 هفته باعث کاهش قابل‌توجه این علائم شد.  

مطالعات محدودی از سال 2023 نشان می‌دهند که آشواگاندا ممکن است اختلالات شناختی را در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی بهبود بخشد. همچنین، در مطالعه‌ای در سال 2012، افرادی که تحت استرس بودند و روزانه 600 میلی‌گرم عصاره آشواگاندا به مدت 60 روز مصرف کردند، 77 درصد کاهش علائم افسردگی را گزارش کردند، در حالی که گروه دارونما تنها 5 درصد بهبود داشت. با این حال، به دلیل محدودیت‌های این مطالعات، آشواگاندا نباید جایگزین داروهای ضدافسردگی شود و افراد با علائم افسردگی باید با پزشک مشورت کنند.

4. افزایش تستوسترون و بهبود باروری مردان

آشواگاندا می‌تواند سطح تستوسترون را افزایش داده و باروری مردان را بهبود بخشد. در یک مطالعه با 43 مرد 40 تا 70 ساله دارای اضافه‌وزن و خستگی خفیف، مصرف روزانه عصاره آشواگاندا به مدت 8 هفته باعث افزایش 18 درصدی هورمون DHEA-S (که در تولید تستوسترون نقش دارد) و 14.7 درصدی تستوسترون شد.  

بررسی چهار مطالعه دیگر نشان داد که آشواگاندا غلظت، حجم و تحرک اسپرم را در مردان با تعداد اسپرم پایین افزایش می‌دهد و حتی در مردان با تعداد اسپرم طبیعی نیز بهبودهایی ایجاد می‌کند. با این حال، برای تأیید این فواید، مطالعات با کیفیت بالاتری مورد نیاز است.

5. کاهش قند خون

شواهد محدودی نشان می‌دهند که آشواگاندا می‌تواند برای افراد مبتلا به دیابت یا قند خون بالا مفید باشد. بررسی 24 مطالعه، شامل 5 کارآزمایی بالینی، نشان داد که آشواگاندا قند خون، هموگلوبین A1c، انسولین، چربی‌های خون و نشانگرهای استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد. ترکیباتی مانند ویتافرین A (WA) در آشواگاندا فعالیت ضددیابتی قوی دارند و می‌توانند جذب گلوکز از جریان خون را تحریک کنند. با این حال، تحقیقات بیشتری برای تأیید این اثرات لازم است.

6. کاهش التهاب

آشواگاندا حاوی ترکیباتی مانند ویتافرین A است که می‌تواند التهاب را کاهش دهد. این ترکیب مسیرهای التهابی مانند فاکتور هسته‌ای کاپا B (NF-κB) و فاکتور شبه هسته‌ای 2 (Nrf2) را هدف قرار می‌دهد. مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که ویتافرین A سطح پروتئین‌های التهابی مانند اینترلوکین-10 را کاهش می‌دهد.  

در یک مطالعه در سال 2008، بزرگسالان تحت استرس که به مدت 60 روز عصاره آشواگاندا مصرف کردند، کاهش قابل‌توجهی در پروتئین واکنشی C (CRP)، یک نشانگر التهابی، داشتند. مطالعه دیگری نشان داد که مصرف داروی آیورودا حاوی 0.5 گرم آشواگاندا به مدت 7 روز در افراد مبتلا به کووید-19 سطح نشانگرهای التهابی مانند CRP، IL-6 و TNF-α را کاهش داد. با این حال، تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است.

7. بهبود عملکرد شناختی و حافظه

آشواگاندا می‌تواند عملکرد شناختی را بهبود بخشد. بررسی پنج کارآزمایی بالینی نشان داد که این گیاه عملکردهای شناختی مانند عملکرد اجرایی، توجه، زمان واکنش و وظایف شناختی را در افراد مسن با نقایص شناختی خفیف و افراد مبتلا به اسکیزوفرنی بهبود می‌دهد.  

مطالعه‌ای با 50 بزرگسال نشان داد که مصرف روزانه 600 میلی‌گرم عصاره آشواگاندا به مدت 8 هفته باعث بهبود حافظه فوری و کلی، توجه و سرعت پردازش اطلاعات شد. ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند ویتافرین A در آشواگاندا برای سلامت شناختی مغز مفید هستند.

8. بهبود کیفیت خواب

آشواگاندا می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. مطالعه‌ای با 50 فرد 65 تا 80 ساله نشان داد که مصرف روزانه 600 میلی‌گرم ریشه آشواگاندا به مدت 12 هفته کیفیت خواب و هوشیاری ذهنی پس از بیداری را بهبود بخشید. بررسی پنج مطالعه با کیفیت بالا نیز نشان داد که آشواگاندا کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد، به‌ویژه در افراد مبتلا به بی‌خوابی و کسانی که روزانه بیش از 600 میلی‌گرم به مدت 8 هفته یا بیشتر مصرف کردند.

ایمنی و عوارض جانبی

مصرف آشواگاندا تا 3 ماه برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما اثرات بلندمدت آن ناشناخته است. بررسی 69 مطالعه نشان داد که ریشه آشواگاندا برای مدیریت استرس، اضطراب و بی‌خوابی ایمن و مؤثر است. با این حال، برخی افراد نباید آن را مصرف کنند، از جمله:  

• زنان باردار (به دلیل خطر سقط جنین در دوزهای بالا)  

• زنان شیرده  

• افراد مبتلا به سرطان پروستات حساس به هورمون  

• افرادی که داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها، ضدتشنج‌ها یا باربیتورات‌ها مصرف می‌کنند.  

• افراد با بیماری‌های خودایمنی، اختلالات تیروئید یا مشکلات کبدی

عوارض جانبی احتمالی شامل ناراحتی گوارشی، خواب‌آلودگی، اسهال و استفراغ است. آشواگاندا ممکن است عملکرد تیروئید را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین افراد با مشکلات تیروئیدی باید با پزشک مشورت کنند.

دوز مصرف

دوز پیشنهادی آشواگاندا بین 250 تا 1250 میلی‌گرم در روز متغیر است و اثرات آن ممکن است پس از چند ماه مصرف ظاهر شود. می‌توان آن را به‌صورت تک‌دوز یا چنددوز در روز، با غذا یا معده خالی مصرف کرد. برای تعیین دوز مناسب، با پزشک مشورت کنید. خرید از فروشگاه‌های معتبر نیز توصیه می‌شود.

سوالات متداول درباره آشواگاندا

1. آیا آشواگاندا واقعاً استرس و اضطراب را کاهش می‌دهد؟

بله، مطالعات نشان داده‌اند که آشواگاندا به‌عنوان یک آداپتوژن با کاهش سطح کورتیزول و تنظیم محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) می‌تواند استرس و اضطراب را کاهش دهد. به‌عنوان مثال، مصرف 250 تا 600 میلی‌گرم عصاره آشواگاندا به مدت 8 هفته در یک مطالعه باعث کاهش قابل‌توجه استرس و بهبود کیفیت خواب شد.

2. چه کسانی نباید آشواگاندا مصرف کنند؟

مصرف آشواگاندا برای زنان باردار (به دلیل خطر سقط جنین در دوزهای بالا)، زنان شیرده، افراد مبتلا به سرطان پروستات حساس به هورمون، بیماران با اختلالات خودایمنی، مشکلات تیروئیدی یا کبدی و کسانی که داروهای خاصی مانند بنزودیازپین‌ها، ضدتشنج‌ها یا باربیتورات‌ها مصرف می‌کنند، توصیه نمی‌شود.

3. آیا آشواگاندا می‌تواند جایگزین داروهای ضدافسردگی شود؟

خیر، اگرچه برخی مطالعات نشان داده‌اند که آشواگاندا ممکن است علائم افسردگی را در افراد خاص کاهش دهد، اما نباید به‌عنوان جایگزین داروهای ضدافسردگی استفاده شود. برای درمان افسردگی، حتماً با پزشک مشورت کنید.

4. آیا آشواگاندا برای بهبود خواب مؤثر است؟

بله، مطالعات نشان داده‌اند که مصرف 600 میلی‌گرم ریشه آشواگاندا به مدت 12 هفته می‌تواند کیفیت خواب و هوشیاری ذهنی پس از بیداری را بهبود بخشد، به‌ویژه در افراد مبتلا به بی‌خوابی یا کسانی که دوزهای بالاتر از 600 میلی‌گرم به مدت 8 هفته یا بیشتر مصرف می‌کنند.

5. آشواگاندا چگونه بر هورمون‌های تیروئید تأثیر می‌گذارد؟

آشواگاندا می‌تواند سطح هورمون‌های تیروئید را افزایش دهد، که برای برخی افراد مفید است، اما در افرادی با تیروئید پرکار یا رژیم‌های کم‌کربوهیدرات ممکن است باعث عوارضی مانند عصبانیت، تپش قلب یا بی‌خوابی شود. همچنین، ممکن است تولید طبیعی هورمون‌های تیروئید را مختل کند، بنابراین افراد با مشکلات تیروئیدی باید با احتیاط مصرف کنند.

6. آیا آشواگاندا می‌تواند به افزایش وزن کمک کند؟

آشواگاندا به‌طور مستقیم برای افزایش وزن استفاده نمی‌شود، اما با افزایش قدرت عضلانی و بهبود متابولیسم (به دلیل تأثیر بر هورمون‌های تیروئید و کورتیزول)، ممکن است به‌طور غیرمستقیم در افراد ورزشکار باعث افزایش حجم عضلانی شود.

7. آیا آشواگاندا با داروهای دیگر تداخل دارد؟

بله، آشواگاندا ممکن است با داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها، ضدتشنج‌ها، باربیتورات‌ها یا داروهای تیروئیدی تداخل داشته باشد. همچنین، به دلیل اثر آرام‌بخش، مصرف همزمان با سایر مکمل‌های آرام‌بخش مانند ال-تیانین یا والرین ممکن است باعث خواب‌آلودگی بیش از حد شود.

8. آیا آشواگاندا برای زنان مفید است؟

بله، آشواگاندا می‌تواند برای زنان در کاهش استرس، بهبود خواب و مدیریت علائم مرتبط با تغییرات هورمونی (مانند سندرم پیش از قاعدگی) مفید باشد. با این حال، زنان باردار یا شیرده نباید آن را مصرف کنند، مگر با تجویز پزشک.

جمع‌بندی

آشواگاندا یک گیاه دارویی باستانی با فواید متعدد برای سلامتی است، از جمله کاهش استرس و اضطراب، بهبود خواب، تقویت عملکرد ورزشی، افزایش باروری مردان، کاهش قند خون، کاهش التهاب و بهبود عملکرد شناختی و حافظه. این مکمل برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما برای همه مناسب نیست. قبل از مصرف، حتماً با پزشک مشورت کنید تا از ایمنی و مناسب بودن آن برای شرایط خود مطمئن شوید.

گردآوری:بخش سلامت ستاره آبی