روزنامه جهان صنعت نوشت: صنعت برق ایران مدت‌هاست که با چالش‌های مختلف دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ مساله‌ای که به‌طور گسترده فعالیت‌های اقتصادی بخش معدن را تحت‌تاثیر قرار داده است اما با نگاهی به ریشه‌های این بحران می‌توان به عواملی همچون ضعف ساختاری، مدیریتی و تحریم‌ها به‌عنوان اصلی‌ترین موانع توسعه صنعت برق اشاره کرد. مساله‌ای که در خصوص موضوع برق به وضوح دیده می‌شود، بحث توسعه‌نیافتگی ساختاری است که طی 40سال گذشته به دلیل تحریم‌ها، جنگ و نگرش‌های مدیریتی غلط شکل گرفته است. بنابراین آنچه که امروز ملاحظه می‌شود حاصل سیاستگذاری‌های سالیان گذشته است که حالا به شکل یک معضل جدی و هر روزه در کشور خود را نشان می‌دهد. عقب‌ماندگی، ضعف توسعه و سرمایه‌گذاری‌های ضعیف باعث شده که امروز ایران جایگاه خود را به رقبای منطقه‌ای و جهانی واگذار کند و روندی روبه عقب را در پیش بگیرد.
اگر بخواهیم به سیاستگذاری‌های غلط اشاره کنیم می‌توانیم بگوییم که اغلب تصمیمات اقتصادی درگیر ایدئولوژی‌ها بوده‌اند. به عنوان مثال در سال 1383، دولت سیدمحمد خاتمی تصمیم گرفت قیمت انرژی را واقعی کند و یارانه‌های پنهان را حذف کند. اقدامی که می‌توانست به افزایش سرمایه‌گذاری و بهبود بهره‌وری منجر شود اما مجلس هفتم با طرح تثبیت قیمت‌ها این مسیر را مسدود کرد! اما یکی دیگر از سیاستگذاری‌های اشتباهی که صنعت برق ایران با آن مواجه است، مصرف برق بسیار بالا در استخراج بیت‌کوین بوده است. متاسفانه حدود 2400مگاوات برق به صورت روزانه صرف استخراج بیت‌کوین در کشور می‌شود که معادل مصرف چند‌میلیون خانوار است! این مصرف برق سنگین باعث فشار مضاعف بر شبکه برق شده و در شرایط کمبود انرژی، می‌تواند عامل تشدید خاموشی‌ها باشد. عجیب اینکه در دوره‌هایی که قطعی برق گسترده بوده، مزارع استخراج بیت‌کوین بدون قطعی فعالیت داشته‌اند که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده اولویت‌بندی‌های خاص در تخصیص برق باشد! اما در کنار سیاست‌های داخلی به عوامل خارجی هم باید اشاره کرد. تحریم‌های اقتصادی فشار بسیار شدیدی به اقتصاد وارد کرده‌اند.
این فشارها باعث شده که توان نوسازی و به‌روزرسانی نیروگاه‌ها کاهشی و بهره‌وری آنها افت کند. بنابراین شاهدیم که شبکه برق ایران همچون سایر زیرساخت‌ها، به مرور فرسوده و بدون تعمیر و توسعه با مشکلات روزافزون روبه‌رو شده است. در ادامه برای حل مشکل انرژی سخن از مواردی همچون افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح نظام قیمت‌گذاری و مدیریت هوشمند مصرف برق ، حل مشکلات با کشورهای غربی است که به عنوان راهکارهای اساسی پیشنهادی برای برون‌رفت از این بحران مطرح می‌شود.
ساختارهای توسعه‌نیافته
در این خصوص عضو هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل ایران به «جهان‌صنعت» گفت: مهم‌ترین چالش صنعت برق ایران، مساله کمبود انرژی است که به شکلی گسترده تمام شئون زندگی در کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. این مشکل سال‌هاست که وجود دارد و ریشه‌های آن را باید در عوامل متعددی جست‌وجو کرد. در درجه اول باید به توسعه‌نیافتگی شدید و ساختاری صنعت برق در ایران اشاره کنیم که طی 30 تا 40سال گذشته به دلایل تحریم‌ها، جنگ و نگرش‌های مدیریتی غلط شکل گرفته است. این عقب‌ماندگی باعث شده است که صنعت برق نتواند نیازهای روزافزون کشور را پاسخگو باشد و در نتیجه مشکلاتی مثل خاموشی‌های مکرر و محدودیت‌های جدی در تولید برق ایجاد شود.
اسماعیل تمام‌یار ادامه داد: برای درک بهتر این موضوع می‌توان صنعت برق را با دیگر صنایع کشور مقایسه کرد. مثلا در صنعت خودرو، ایران در مقایسه با خودروهای جهانی از عقب‌ماندگی قابل‌توجهی رنج می‌برد. این عقب‌ماندگی در صنعت فولاد و نفت هم دیده می‌شود. به عنوان نمونه در صنعت نفت که زمانی ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان جهان بود، امروز به دلیل عدم توسعه و سرمایه‌گذاری کافی، جایگاه خود را به رقبای منطقه‌ای و جهانی واگذار کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که روند استخراج در میدان‌های نفتی بزرگ مثل پارس‌جنوبی به حدی کاهش یافته که طی دو تا سه سال آینده ممکن است برداشت نفت ایران به حداقل برسد. این مثال‌ها نشان می‌دهد که صنعت برق نیز دچار همان عقب‌ماندگی‌ها و نوسانات است. عضو هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل ایران در پاسخ به این سوال که چه عوامل مدیریتی و حکمرانی در بروز مشکلات صنعت انرژی موثر بوده‌اند، اظهار داشت: یکی از مشکلات اساسی، نظام حکمرانی و تصمیم‌گیری است که متأثر از ایدئولوژی‌های سیاسی و چالش‌های ساختاری موجود شده است. به عنوان مثال در سال 1383، دولت سیدمحمد خاتمی تصمیم گرفت قیمت انرژی را واقعی و یارانه‌های پنهان را حذف کند. این اقدام می‌توانست به افزایش سرمایه‌گذاری و بهبود بهره‌وری منجر شود اما مجلس هفتم با طرح تثبیت قیمت‌ها این مسیر را مسدود کرد. او تصریح کرد: سرکوب قیمت‌ها باعث شد انگیزه سرمایه‌گذاری در بخش انرژی کاهش یابد. در عین حال واگذاری پروژه‌های کلان صنعت برق به شرکت‌هایی نظیر ایمیدرو که تمرکز اصلی‌شان سودآوری کوتاه‌مدت بود، موجب شد پروژه‌ها هزینه‌های بالایی داشته باشند ولی نتیجه قابل قبولی برای مصرف‌کنندگان نداشته باشند.
تحریم‌ها مساله‌آفرین هستند
عضو هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل ایران در ادامه به تاثیر تحریم‌ها بر صنعت برق ایران اشاره و خاطرنشان کرد: تحریم‌های اقتصادی، به‌ویژه از دهه90 به بعد، فشار بسیار شدیدی به صنعت برق ایران وارد کرده‌اند. این فشارها باعث شد توان نوسازی و به‌روزرسانی نیروگاه‌ها کاهش یابد و بهره‌وری آنها افت کند. طبق آمار، سالانه حدود 3 تا 5درصد راندمان نیروگاه‌ها کاهش می‌یابد که این امر به طور مستقیم روی کمبود برق تاثیرگذار است. شبکه برق ایران مانند سایر دارایی‌های فیزیکی و زیرساخت‌ها، به مرور فرسوده می‌شود و بدون تعمیر و توسعه مشکلات آن روزبه‌روز بیشتر می‌شود. اسماعیل تمام‌یار در ادامه با اشاره به وضعیت انرژی‌های تجدیدپذیر گفت: ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران بسیار محدود است. در حال حاضر کمتر از 4000مگاوات ظرفیت انرژی تجدیدپذیر در کشور فعال است که نسبت به نیازها و ظرفیت‌های بالقوه بسیار ناچیز است.
او تاکید کرد: کشورهای پیشرفته دنیا همزمان با افزایش تولید برق از منابع تجدیدپذیر، مصرف انرژی را نیز بهینه می‌کنند. در بسیاری از کشورها، استفاده از موتورهای کم‌مصرف، سیستم‌های بهینه روشنایی و دیگر فناوری‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی رایج شده است اما متاسفانه در ایران توجه و سرمایه‌گذاری در این زمینه‌ها بسیار کم بوده است.
بیت‌کوین با کشور چه کرد؟
عضو هیات‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل ایران در پاسخ به این سوال چالشی که تولید بیت‌کوین چه تاثیری بر صنعت برق ایران دارد، گفت: یکی از مسائل جدی و جدید که صنعت برق ایران با آن مواجه است، مصرف برق بسیار بالا در استخراج بیت‌کوین است که بخش قابل‌توجهی از بیت‌کوین دنیا توسط ایران انجام می‌شود. طبق گفته وزیر نیرو، حدود 2400مگاوات برق به صورت روزانه صرف استخراج بیت‌کوین در کشور می‌شود. این مصرف برق سنگین باعث فشار مضاعف بر شبکه برق می‌شود و در شرایط کمبود انرژی، می‌تواند عامل تشدید خاموشی‌ها و مشکلات شبکه باشد. جالب اینکه در دوره‌هایی که قطعی برق گسترده بوده، مزارع استخراج بیت‌کوین به صورت پیوسته و بدون قطعی فعالیت داشته‌اند که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده اولویت‌بندی‌های خاص در تخصیص برق باشد. او همچنین گفت: بنده به عنوان مصرف‌کننده و تولیدکننده در صنعت انرژی، تجربه راه‌اندازی سه‌نیروگاه خورشیدی با ظرفیت مجموع 5/8 مگاوات را دارم و در تلاش هستم که این ظرفیت را تا 50مگاوات افزایش دهم تا سهمی در تامین برق کشور داشته باشم و مشکلات موجود را تا حدی کاهش دهم. تمام‌یار تصریح کرد: واقعیت این است که کمبود برق صرفا به تولید محدود مربوط نمی‌شود. اگرچه کمبود حدود 25هزار مگاوات در تولید برق عنوان می‌شود اما حتی اگر این ظرفیت به تولید افزوده شود، بدون اصلاح در مصرف و جلوگیری از فعالیت‌های پرمصرف غیرضروری، مشکلات کمبود برق حل نخواهد شد. مسائل سوداگرانه مانند تولید بیت‌کوین و مصرف بی‌رویه بخش‌های مختلف، بخشی از مشکلات هستند که باید با سیاست‌های هوشمندانه مدیریت شوند. بدین ترتیب، وضعیت صنعت برق ایران ترکیبی از مشکلات تاریخی، تحریم‌ها، ضعف‌های مدیریتی و سیاستگذاری و کم‌توجهی به فناوری‌های نوین است. برای بهبود این وضعیت، نیازمند تحول اساسی در ساختار حکمرانی، سرمایه‌گذاری هدفمند در انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح نظام قیمت‌گذاری و فرهنگ‌سازی در مدیریت مصرف هستیم.
بدون این اصلاحات، نه‌تنها مشکلات کمبود انرژی حل نخواهد شد، بلکه ممکن است در سال‌های آینده نیز تشدید شود. امیدوارم با همکاری و همت دولت، بخش خصوصی و مردم بتوانیم گام‌های مؤثری در جهت بهبود این بخش برداریم. به نظر می‌رسد که اصلاحات اساسی و چندجانبه در این حوزه لازم است. برخی از مهم‌ترین اقدامات عبارتند از: افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، در این خصوص باید گفت که توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و سایر منابع پاک می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش و ظرفیت تولید برق را افزایش دهد. مساله دیگر بهینه‌سازی مصرف انرژی است. در اصل فرهنگ‌سازی، ارتقای فناوری‌های کم‌مصرف در منازل و صنایع و مدیریت مصرف می‌تواند فشار روی شبکه را کم کند. مورد دیگر اصلاح نظام قیمت‌گذاری است. مساله این است که حذف سرکوب قیمت‌ها و واقعی‌کردن تعرفه‌ها باعث افزایش انگیزه برای سرمایه‌گذاری و بهره‌وری بیشتر خواهد شد. مساله دیگر مدیریت تولید بیت‌کوین است. در واقع تنظیم قوانین و نظارت دقیق بر مصرف برق مزارع استخراج رمزارزها ضروری است تا این فعالیت‌ها به منابع انرژی کشور آسیب نزنند.
***
خاموشی های ناشی از ناترازی برق صنعت و تولید را فلج کرده است
کارشناس اقتصادی گفت: خاموشی های مکرر نه تنها موجب کاهش تولید و توقف خطوط صنعتی شده اند، بلکه به افزایش هزینه های عملیاتی، تعدیل نیروها و کاهش درآمدها نیز انجامیده است.
علی صادقیان، در گفت و گو با بازار درباره اثرات قطعی برق بر صنایع اصفهان اظهار کرد: اکنون ماینرهایی که به افعی برق خوار تعبیر می شوند، آسیب به تولید و اشتغال در اصفهان را در پیش گرفته اند.
وی افزود: خاموشی های ناشی از ناترازی برق صنعت و تولید را فلج کرده است و مردم نیز از افزایش 16 ساعتی قطع برق در هفته که منجر به ایجاد مشکلاتی برای وسایل برقی آنها شده است گلایه دارند؛ جایی که استفاده از یخچال و حتی فریزر بی معنا شده است.
ارشناس اقتصادی و پژوهشگر حوزه انرژی با بیان اینکه خاموشی های مکرر نه تنها موجب کاهش تولید و توقف خطوط صنعتی شده اند، بلکه به افزایش هزینه های عملیاتی، تعدیل نیروها و کاهش درآمد کارخانه ها انجامیده اند، بیان کرد: بسیاری از واحدهای تولیدی در اصفهان مجبور شده‌اند برای حفظ حداقلی از تولید، از ژنراتورهای گازوئیلی و دیزلی استفاده کنند که خود موجب افزایش هزینه ها و آلودگی می شود.
وی ادامه داد: بر اساس گزارش انجمن مدیران صنایع استان اصفهان، در سه ماه ابتدایی تابستان 1404، بیش از 500 واحد صنعتی کوچک و متوسط به دلیل خاموشی های مکرر بین 25 تا 60 درصد از ظرفیت تولید خود را از دست داده اند.
نقش مهم ماینرها در قطعی برق
صادقیان به نقش مهم ماینرها در قطعی برق پرداخت و گفت: ما از ابتدا در این ارتباط هشدارهای جدی دادیم، یقین بدانید که وقتی به شکل ناگهانی چنین ناترازی عجیبی در کشور ایجاد می شود، باید علاوه بر دلایل زیرساختی و عدم ذخیره برق و غیره، مشکل را در جای دیگری جست و جو کرد.
وی ادامه داد: متاسفانه سودجویان در سطح وسیع اقدام به تولید رمزارز آن هم در نقاطی کرده اند که برق رایگان یا قیمت آن اندک است اما متاسفانه توجه جدی به موضوع نمی شود، فقط در اصفهان بنا بر گفته معاون مشترکین توزیع برق اصفهان، یک هزار و دویست ماینر درطول تنها شش ماه کشف شده است و با نادیده گرفتن استخراج های قانونی شاید باید به همین مقدار یا بیشتر، انتظار فعالیت پنهانی غیرقانونی نیز داشته باشیم.
این کارشناس تاکید کرد: استخراج ارز بیش از آنچه تصور می شود، مصرف کننده انرژی است و در زمان هایی که شبکه برق تحت فشار است، موجب افزایش بار مصرفی می شود و باید در این رتباط چاره اندیشی شود.
