عصرایران نوشت: هرمز، جزیره‌ای زیبا و منحصربه‌فرد در خلیج فارس، این روزها شاهد تنش‌هایی میان ساکنان بومی و گردشگران است. در نوروز 1404، درگیری‌هایی میان اهالی جزیره هرمز و مسافرانی که قصد برداشت خاک رنگارنگ این منطقه را داشتند، رخ داده است. این درگیری‌ها پس از سال‌ها تذکر و هشدار بی‌ثمر به گردشگران آغاز شده و نشان‌دهنده خشم و ناامیدی بومیان از غارت خاکی است که برای آن‌ها نه‌تنها منبع درآمد، بلکه بخشی از هویت طبیعی جزیره محسوب می‌شود.
هر سال، به‌ویژه در ایام نوروز، گردشگران پس از بازدید از سواحل سرخ و بکر هرمز، اقدام به جمع‌آوری خاک این جزیره در بطری‌های آب معدنی یا کیسه‌های پلاستیکی می‌کنند تا به‌عنوان سوغات با خود ببرند. این در حالی است که بارها از سوی محلی‌ها، فعالان محیط‌زیست و کارشناسان درباره خطر تخریب اکوسیستم شکننده هرمز هشدار داده شده، اما برخی گردشگران به این اخطارها بی‌توجهی نشان می‌دهند.
خاک سرخ هرمز، معروف به “گِلَک”، که حاوی اکسید آهن (هماتیت) است، طی میلیون‌ها سال فرآیند زمین‌شناختی شکل گرفته و نه‌تنها جاذبه‌ای طبیعی برای گردشگران به شمار می‌رود، بلکه در آشپزی محلی به‌عنوان ادویه نیز کاربرد دارد. این خاک، همراه با رنگ‌های متنوع دیگر مانند زرد، سفید و نقره‌ای، نتیجه تنوع شیمیایی و قدمت زمین‌شناختی جزیره‌ای است که به‌عنوان یک گنبد نمکی بزرگ، حدود 500 میلیون سال عمر دارد.
برداشت بی‌رویه خاک هرمز، که بخشی از زیستگاه گیاهان، جانوران کوچک و میکروارگانیسم‌ها را تشکیل می‌دهد، تعادل اکوسیستم این جزیره را به خطر انداخته است. کارشناسان هشدار می‌دهند که حذف لایه‌های خاک سطحی، بستر جزیره را در برابر فرسایش باد و باران آسیب‌پذیر کرده و در بلندمدت، زیبایی‌های طبیعی و معیشت بومیان وابسته به گردشگری را تهدید می‌کند. این در حالی است که بازسازی طبیعی این خاک به دلیل فرآیند طولانی شکل‌گیری آن عملاً غیرممکن است.
هرچند از سال 1397 برداشت و فروش خاک هرمز به‌صورت رسمی غیرقانونی اعلام شده، اما این تخلف همچنان ادامه دارد. در گذشته، استخراج معدنی خاک برای صنایع رنگ‌سازی و سرامیک، گودال‌ها و دره‌هایی عمیق در جزیره ایجاد کرده و پوشش گیاهی اندک و زیستگاه آهوهای بومی (جبیرها) را تحت فشار قرار داده است. امروزه نیز برداشت‌های غیرمجاز، چه توسط گردشگران و چه به‌صورت قاچاق، آسیب‌های جدی و غیرقابل بازگشتی به این جزیره وارد کرده است.
به گفته شاهدان، ساکنان هرمز که از بی‌توجهی گردشگران به تذکرات خسته شده‌اند، ابتدا با فرهنگ‌سازی و درخواست‌های دوستانه سعی در جلوگیری از برداشت خاک داشتند، اما عدم نتیجه‌گیری، آن‌ها را به واکنش‌های شدیدتر سوق داده است. در مقابل، برخی از اهالی که معیشتشان به گردشگری وابسته است، مانند رانندگان محلی، نسبت به برداشت مقدار کم خاک بی‌تفاوتند تا تجربه گردشگران را تحت تأثیر قرار ندهند، غافل از اینکه این روند در آینده خود گردشگری جزیره را نابود خواهد کرد.
فعالان محیط زیست و برخی بومیان نیز در تلاشند تا با روش‌های مسالمت‌آمیز، خاک برداشته‌شده توسط گردشگران را بازگردانند. تاکنون کیسه‌های زیادی از خاک از مسافران گرفته و به سواحل سرخ بازگردانده شده، اما همچنان در ایام تعطیلات، حجم قابل توجهی خاک از جزیره خارج می‌شود.
این مشکل تنها به هرمز محدود نیست. جزیره هنگام، که به خاک نقره‌ای‌اش شهرت دارد، نیز به دلیل برداشت بی‌رویه گردشگران دچار آسیب‌های جدی شده و سطح سواحل نقره‌ای آن به شدت کاهش یافته است. این وضعیت شکننده، ضرورت اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر و نظارت بیشتر بر رفتار گردشگران را بیش از پیش آشکار می‌کند.
حسن ظهوری
