روزنامه پیام ما نوشت: یک مخدر بنفش ایده جدیدی برای رهایی دانشجویان از مسائل و دغدغه‌هایشان شده است. مصرف اولیه این ماده به خوانندگان موسیقی هیپ‌هاپ در آمریکا برمی‌گردد و مشاهدات و بررسی‌های «پیام ما» نشان میدهد با افزایش شهرت این سبک از موسیقی میان جوانان ایرانی، این مخدر وارد مهمانی‌‌ها و خوابگاه‌هایشان شده است؛ مخدری که آمار مصرف مشخصی ندارد، اما چند ویژگی آن را به‌شدت محبوب کرده، مهم‌ترینش در دسترس بودن آن است. متخصصان اما معتقدند این ماده می‌تواند آسیب‌هایی جدی به روان مصرف‌کنندگانش وارد کند. ماجرا چیست؟
«لین» یا آن‌طورکه در بین مصرف‌کنندگان شناخته می‌شود، «اکسیر بنفش» نوشیدنی‌ای دست‌ساز، ظاهراً کم‌خطر، با شکلی جذاب و سهل‌الوصول است که بیشتر رنگ‌وبوی دارو دارد تا مواد مخدر. این مخدر از ترکیب دارویی‌های سرماخوردگی و چند آرامبخش دیگر به دست می‌آید و با نوشابه ترکیب می‌شود.
براساس آمار‌های جهانی، حتی نوجوانان 13ساله در گروه مصرف‌کنندگان «لین» قرار گرفته‌اند، اما در ایران آمار دقیقی از مصرف این مخدر ثبت نشده است. برخلاف تصور عمومی، برای ساخت لین نیازی به مواد مخدر صنعتی یا سنتی نیست؛ همه ترکیبات آن در دسترس است و قانونی.
گفت‌وگوی پیام ما با شماری از مصرف‌کنندگان لین حاکی از آن است که بسیاری از داروخانهها بدون نسخه یا با نسخه صوری، داروهای مورد نیاز برای ساخت لین را به‌آسانی می‌فروشند. دانشجویی 21ساله دراین‌باره می‌گوید: «تقریباً همه داروخانهها این داروها را راحت می‌فروشند، حتی اگر در تعداد بالا بخواهیم. اما بعضی از آنها فقط برخی از ترکیبات لازم را می‌فروشند.» برای مشاهده دقیق‌تر وضع فروش در داروخانهها، با این دانشجو همراه می‌شویم. «شاید مجبور شویم به چند داروخانه سر بزنیم.» در محله صادقیه داروخانه‌ای بدون هیچ مشکلی به او سه عدد از شربت‌های مورد نیاز را می‌فروشد. با هم به خیابان انقلاب می‌رویم و از داروخانه دیگری شربت می‌خریم. او نام یک شرکت دارویی را ذکر می‌کند که «شربت‌های خوش‌طعم‌تری تولید می‌کنند» و توضیح میدهد که نباید بعضی داروها را در تعداد بالا درخواست کرد.
سر زدن به داروخانهها ادامه پیدا می‌کند. سهروردی، شریعتی، سعادت‌آباد و اکباتان محله‌هایی هستند که در نصف روز به آنها سر می‌زنیم. در انتهای روز 17 شیشه داروی سرماخوردگی و چهار شربت ضدحساسیت خریداری کرده‌ایم و در هیچ‌کدام از داروخانهها حتی علت خرید داروها را از ما نخواسته‌اند. «این تعدادِ معمول داروهای مورد نیاز ما برای یک مهمانی است. الکل کورمان می‌کند، اما لین مطمئن است.» جوانی دیگر که 17ساله است و به‌تازگی دبیرستان را رها کرده، در تأیید تجربه دسترسی به داروها می‌گوید: «خیلی راحت است! یک ساعت هم طول نمی‌کشد. به‌نظرم بهترین است! حتی پلیس هم متوجه آن نمی‌شود.» گفته‌های یکی دیگر از مصرف‌کننده‌ها هم این حرف‌ها را تأیید می‌کند: «به‌نظرم دیگر جای الکل را گرفته.»
دوزهای مصرفی چقدر است؟
سهولت دسترسی به لین تنها بخشی از ماجراست. داروهایی که زمانی صرفاً در قفسه شربت‌های سرفه و خواب‌آور جا داشتند، حالا برای برخی جوانان به دروازه‌ای برای فرار از روزمرگی، فشار، یا حتی سرگرمی بدل شده‌اند.
جوان 21ساله‌ای می‌گوید: «شاید هفته‌ای سه بار مصرف می‌کنم. تابه‌حال بیشتر نشده. دوستانی دارم که هر روز مصرف می‌کنند یا حتی روزی چند دفعه. به‌نظرم آنها کمی زیاده‌روی می‌کنند.» او درباره دوز مصرفی خود و دوستانش این‌گونه توضیح میدهد: «هرکس دوز خودش را دارد. من بشخصه اندازه یک شیشه شربت سرماخوردگی به‌همراه نصف شربت آرامبخش مصرف می‌کنم؛ البته بستگی دارد. گاهی آرامبخش پیدا نمی‌شود. برای همین دو شیشه شربت ضدحساسیت چاره کار است.»
جوان 17ساله دیگری درباره میزان مصرفش می‌گوید: «اگر حالم خراب باشد، آن‌قدری مصرف می‌کنم که حداقل یک روز را سرخوش باشم. وقتی لین می‌خورم، عضلاتم شل می‌شود، خوابم می‌گیرد؛ اما نه آن‌طورکه بخواهم به خواب بروم. خودمان‌ایم، یک حالت نشئگی خوبی دارد.»
دختر 27ساله‌ای هم می‌گوید: «شاید ماهی یک بار. گاهی دوماه یک بار. اعتیاد ندارد. فقط چون خوش می‌گذرد، گاهی آدم دلش برای مصرف تنگ می‌شود.» جوان دیگری دراین‌باره می‌گوید: «حالم که خراب است بیشتر مصرف می‌کنم. چرا مصرف نکنم؟ ضرری که ندارد. یعنی می‌دانم که دارد، ولی ضررش از سیگار و گل کمتر است. دیگر یک‌جور باید از مشکلات فرار کرد.» دختر 27ساله دلیل دیگری می‌آورد: «سیگار بوی زیادی دارد. هرچه باشد، دوست ندارم خانواده‌ام به این موضوع پی ببرند. برای همین لین را ترجیح می‌دهم. خودم هم نمی‌دانم چرا مصرف می‌کنم. کنار دوستانم خوش می‌گذرد. البته که ذهنم را آرام هم می‌کند. در کل علتی برای مصرف نکردن پیدا نمی‌کنم. دارو است دیگر. اگر هم ضرری داشته باشد، بسیار کم است. اتفاقاً هربار که احساس سرماخوردگی می‌کنم، یک شیشه می‌خورم تا راحت استراحت می‌کنم.»
این گفته‌ها نشان‌دهنده تفاوت‌های لین با دیگر مخدرهاست. درواقع، فقط طعم شیرین یا قیمت ارزان لین جوانان را به خود جذب نکرده است؛ به‌راحتی می‌توان در همه‌جا آن را مصرف کرد، نه بویی دارد، نه رفتاری که به‌سادگی قابل‌تشخیص باشد. همین ناپیدایی است که مصرف لین را بی‌سروصدا، خزنده و گسترده کرده است. از سوی دیگر، خودِ «دارویی بودن» این ترکیب، برای بسیاری نقش نوعی پوشش ذهنی ایفا می‌کند؛ گویی چون نام آنها در نسخه‌های پزشکی آمده، خطرشان هم کمتر است. برای برخی، لین چیزی بیش از یک شربت خواب‌آور یا ضدحساسیت نیست؛ حتی وقتی آن را به‌صورت ترکیبی و در دوزهای بالا مصرف می‌کنند. شاید همین تصور بی‌خطر بودن است که مرز میان دارو و مخدر را کمرنگ‌تر کرده و راه را برای عادی‌سازی مصرف هموارتر.
واقعیت در پس مصرف لین
واقعیت چیست؟ آیا مصرف‌کنندگان واقعاً از پیامدهای جسمی و روانی آن آگاه‌اند؟ برای فهم دقیق‌تر این پدیده و آنچه در لایه‌های زیرین آن جریان دارد، به سراغ کارشناس می‌رویم تا از منظر علمی به این مسئله نگاهی بیندازیم.
«محمد منصوری»، روانپزشک، صحبت‌هایش را با اشاره به نوع اعتیاد لین شروع می‌کند: «هر مخدر دو نوع اعتیاد دارد؛ یکی وابستگی روانی و دیگری وابستگی جسمی. در وابستگی جسمی فرد با مصرف مخدر به حس‌وحال خاصی دچار می‌شود که سعی می‌کند با هربار مصرف، دوباره آن حس خاص را تجربه کند. در این مورد برای رسیدن به آن حسِ به‌خصوص، فرد رفته‌رفته دوز مصرف را بالا می‌برد. این ممکن است به جایی برسد که افراد در روز چندده قرص یا چندین شیشه دارو مصرف کنند. درواقع، در بیان علمی می‌گوییم بدن به مخدر یا حتی الکل تحمل پیدا می‌کند. در وابستگی روانی هم فرد فکر می‌کند دیگر نمی‌تواند بدون مخدر زندگی کند.» به‌گفته او، مصرف مخدر‌ها ابتدا برای سرخوشی و لذت شروع می‌شود، اما درنهایت به جایی می‌رسد که فرد برای عملکرد روزانه‌اش باید به سراغ مصرف برود و در موارد وخیم فرد می‌تواند دچار اختلال شود؛ از جمله اختلالات شناختی در حوزه‌های یادگیری و هوش یا حتی کار‌های روزمره‌ای که به تمرکز نیاز دارند، مثل رانندگی.
منصوری درباره ماهیت داروهای سازنده اکسیر بنفش توضیح میدهد: «داروهای لین معمولاً از مشتقات کدئین هستند. خود کدئین از مشتقات گیاه خشخاش است که درواقع پایه مخدر تریاک است و نوعی Opium محسوب می‌شود. درحقیقت، ما این داروها را در دسته Brain Suppressants قرار می‌دهیم؛ به‌معنای سرکوب‌کننده مغز. این داروها عملکرد مغز را کند می‌کنند. بقیه داروها هم در این قضیه اشتراک دارند. الکل هم در درجاتی همین کار را می‌کند. در مقابل اینها، مخدر‌ها و داروهایی هستند که محرک هستند، مثل شیشه. می‌بینیم که افراد گاهی با بهانه‌های مختلف مثل درس خواندن به مصرف این نوع داروها روی می‌آورند؛ مثل سوءمصرف ریتالین در جوانان در مقطع کنکور.»
منصوری درباره آسیب‌های جسمی این مخدر، توضیحات بیشتری میدهد: «هر دارویی که وارد بدن می‌شود، باید در بدن متابولیزه شود. در این فرایند بخشی از مولکول‌های متابولیزه‌شده دارو مربوط به حس سرخوشی است که فرد برای آن دارو را مصرف کرده، اما مولکول‌های دیگر هم وجود دارند که این مولکول‌ها و چه‌بسا مولکول‌های دیگر برای دفع شدن مشکلاتی ایجاد می‌کنند. البته هر ماده بسته به ویژگی‌هایش به عضو‌های خاصی از بدن فشار وارد می‌کند. همچنین، برای کسی که در طولانی‌مدت درگیر اعتیاد باشد، آسیب‌هایی در سطح مغز و سطح مولکولی قابل پیش‌بینی است که منجر به آثار سوء روانی و اجتماعی می‌شود.»
به‌گفته او، قشر‌های متنوع، مواد مخدر‌های متنوعی استفاده می‌کنند و دانشجو‌ها به‌سمت مصرف دارو می‌روند؛ چراکه در حال تحصیل‌اند و این داروها نمود ظاهری ندارند. «آنها به داروهایی اعتیاد پیدا می‌کنند که در گروه داروهای اعتیادآور شناخته نمی‌شوند. مثلاً داروهای خواب‌آور را با این بهانه مصرف می‌کنند که اضطرابشان کم شود، اما بعد از مدتی به معتادی تمام‌عیار تبدیل می‌شوند؛ مثل اعتیاد به لین یا خواب‌آورها که بحثشان به‌تازگی داغ شده است و دسترسی به آنها از طریق داروخانه یا اشکال دیگر در دسترس است.»
وضعیت نظارت چگونه است؟
در حال حاضر نظارت و آمار دقیقی برای ماده مخدر لین ثبت نشده؛ چراکه نظارت برای سازمان‌های غذاودارو دشوار است. منصوری درباره موضوع نظارت چنین توضیحی دارد: «نظارت بر این موارد، کاری زمان‌بر و دشوار و نیازمند زیر‌ساخت‌های مربوط است. اقداماتی انجام شده، اما مدیریت آن دشوار و نیازمند کاری چند‌وجهی است. مشکل بعدی اینجا است که با گران شدن و ناخالص و نایاب شدن مواد مخدر برای اقشار، افراد ناخواسته به بعضی داروها روی می‌آورند که به گمانشان ظاهر بهتری دارند. آنها ترجیح می‌دهند لین مصرف کنند تا شیشه؛ چراکه نیاز ندارند آن را مخفی کنند و افراد دیگر متوجه آن نمی‌شوند. اما چیزی که نمی‌دانند، این است که در طول زمان این نوع مواد مخدر همان کاری را می‌کند که مخدر شیشه با آنها خواهد کرد. همان‌طورکه مثال هم زدیم، انواع بسیاری زیادی از داروها خاصیت اعتیادآور بودن را دارند و مصرف می‌شوند؛ اکنون مخدر لین مورد توجه و ابعاد اجتماعی و فردی آن مورد نظر است. معمولاً داروهایی که برای بیش‌مصرفی به نهادهای غذا و دارو گزارش می‌شوند، مورد حساسیت بیشتر نهاد‌ها قرار می‌گیرند و در دسته داروهایی که برای خرید حتماً نیاز به نسخه دارند، جای می‌گیرند. مثل داروهای خواب‌آور که قبلاً آزادانه‌تر خریداری می‌شد، اما الان نظارت بیشتری بر آن اعمال می‌شود. اما داروهایی مثل ضدحساسیت‌ها که توسط پزشکان اطفال و عمومی به‌عنوان شربت‌های ضد‌سرفه و آبریزش بینی توصیه می‌شوند، در این فهرست قرار نگرفته‌اند. درنهایت این داروها نیز باید تحت نظارت قرار بگیرند و فقط تعداد اندکی دارو که خاصیت اعتیاد‌آوری کمی دارند، راحت خریدوفروش شوند. مسیر سختی باید طی شود تا روال این اتفاقات مثبت شکل بگیرد، اما درنهایت باید انجام شود.»
شاید بیش از هر چیز، آنچه در این مسیر نگران‌کننده است، نبود گفت‌وگویی شفاف میان مصرف‌کنندگان، خانواده‌ها، نهادهای درمانی و نهادهای ناظر است؛ گفت‌وگویی که بتواند واقعیت را، بدون اغراق و هراس‌افکنی، روشن کند.
