جهان صنعت :ذخایر آبی اندک بوده و امسال قرار است که طبقات بالایی ساختمان‌های بلندمرتبه آب را با پمپ بالا بکشند. این خبری است که محسن اردکانی، مدیرعامل آبفای استان تهران در یک برنامه تلویزیونی اعلام و تاکید کرده است که «امسال ذخایر آب بسیار کمی داریم و مجبور هستیم فشار آب را کاهش دهیم. همه مشترکانی که از طبقه دوم به بالا هستند باید در تابستان پیش‌رو پمپ داشته باشند وگرنه آب با فشار خیلی کم خواهند داشت.»
بحران آب، دیگر یک تهدید دوردست نیست بلکه واقعیتی است که سایه‌اش را بر سر بسیاری از استان‌های کشور گسترانده و با سرعتی نگران‌کننده در حال گسترش است. درکنار قطعی برق در تابستان داغ پیش‌رو، حالا باید کم آبی را هم به آن اضافه کرد؛ مشکلی که فقط مختص به تهران نیست و در بسیاری از شهرها وضعیت همین است.
کارشناسان می‌گویند اظهارنظرهای اینچنینی حل مشکل مدیریت آب نیست بلکه پاک کردن صورت مساله است. به گفته آنان، این گفته‌ها نشان از ضعف زیرساخت‌ها و ناتوانی در مدیریت بحران‌های شهری دارد. در حالی که وظیفه اصلی دولت‌ها تامین خدمات پایه‌ای برای شهروندان است، اکنون بار این ناتوانی به دوش مردم گذاشته می‌شود. راه‌حل‌هایی که بیشتر به نوعی عقب‌نشینی از مسوولیت شباهت دارند تا برنامه‌ریزی موثر. جدا از این مساله پمپ‌های آب دست‌کم حل موقتی مشکل نیست بلکه اتفاقا منجر به افزایش مصرف برق و آب می‌شود آن هم در شرایطی که در هر دو حوزه کشور با ناترازی و کمبود شدید مواجه است.
محمد امامی‌کورنده، پژوهشگر حوزه آب و انرژی در همین راستا به «جهان‌صنعت» می‌گوید: اخیرا موضوعی مطرح شده مبنی‌بر اینکه مردم باید برای تامین آب در ساختمان‌هایشان پمپ نصب کنند. این یک بحران یا پدیده‌ای عجیب و غریب است که در بسیاری از مناطق شهری پایتخت، تهران و شاید هم در بسیاری از شهرستان‌ها که من شنیده‌ام، اتفاق افتاده است. در تحقیقات صورت‌گرفته و پرسش‌هایی که از مردم، خانواده‌ها، کارشناسان مختلف و مسوولان، به ویژه فنی‌کاران انجام دادم، مشخص شد فشار آب به دلیل فشارشکن‌هایی که در مسیر خطوط اصلی انتقال آب به منازل، از سر کوچه‌ها و خیابان‌های اصلی و شاهرگ‌ها نصب شده‌اند، کاهش یافته است. درواقع مساله اصلی این است که فشار آب ورودی به منازل و ساختمان‌ها به عمد توسط آبفا کمتر شده و این مساله باعث بروز اعتراضات و گلایه‌های شهروندان شده است.
وی افزود: شهروندان ناگزیرند به تاسیساتی‌ها و لوله‌کش‌ها مراجعه می‌کنند و راه‌حل را در نصب پمپ آب می‌بینند اما نصب این پمپ‌ها هزینه زیادی دارد. هر واحد باید حدود 4 تا 5 میلیون تومان برای خرید این پمپ‌ها پرداخت کند. این پمپ‌ها در محل لوله‌ها و مسیرهای ورودی منازل نصب می‌شوند. به‌محض نصب پمپ، مشکل حل می‌شود یعنی در واقع کانال ورود به لوله‌های اصلی منازل برقرار بوده اما به دلیل وجود فشارشکن‌ها، فشار کافی نمی‌رسیده است. عملکرد پمپ برخلاف عملکرد فشارشکن، فشار لازم را تامین می‌کند و آب به میزان بیشتری به لوله‌های داخلی منازل می‌رسد. در نتیجه مشکل شهروندان برطرف می‌شود اما با هزینه‌ای سنگین که نه اداره آب و فاضلاب، نه وزارت نیرو و نه هیچ‌یک از نهادهای مسوول، مسوولیت آن را برعهده نمی‌گیرند.
امامی تاکید کرد: این موضوع به‌شکل مسکوت و پنهانی باقی‌مانده و شهروندان به دلیل نیاز ناچار به پرداخت هزینه و نصب پمپ می‌شوند. هیچکس هم پیگیری نمی‌کند. حتی برای خود ما هم این مساله پیش آمده و از جاهای دیگر هم که پرس‌وجو کردم، به همین نتیجه رسیدم. حالا این پرسش مطرح است که این پمپ‌های آب از کجا وارد شده‌اند؟ چه تعداد پمپ آب به شهرها و استان‌های مختلف تزریق شده‌اند؟ این پمپ‌ها از چه طریقی وارد کشور شده‌اند؟ چه افرادی آنها را وارد کرده‌اند؟ و آیا قراردادهایی، حتی پنهانی، با ادارات آب و مسوولان آب و فاضلاب داشته‌اند یا نه؟ این یک واقعیت است؛ موضوعی که واقعا نیازمند پیگیری است. این موضوع باید بررسی شود تا مشخص گردد چگونه مشکلاتی که در خانه‌های مناطق مختلف تهران و شهرهای دیگر کشور به وجود می‌آید، در نهایت فقط با خرید و نصب یک پمپ حل می‌شود.
این پژوهشگر آب گفت: مشکل حل می‌شود یعنی اساسا مشکلی نبوده، فقط فشار آب کم شده و پمپ، آن را جبران می‌کند. حالا سوال این است که چرا باید فشار آب کم شود تا شهروندان مجبور به خرید پمپ شوند؟
ایران در مسیر بی‌آبی مطلق
این تحلیلگر مسائل مدیریت و فرهنگ با اشاره به کم آبی در کشور عنوان کرد: لازم است دو موضوع مهم را از هم تفکیک کنیم و در حقیقت تفاوت قائل شویم: یکی «تنش آبی» است و دیگری «بحران آب». ما هم‌اکنون با تنش آبی مواجه هستیم و بحران آب مرحله بعدی از تنش آبی است. در بحث امنیت، «نبود امنیت آبی» بحران آب را ایجاد می‌کند. آب به طور کلی یعنی زندگی زیرا بدون آب، زندگی نیز وجود ندارد. علل مختلفی برای ورود به این تنش آبی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌کنم: رشد جمعیت، تغییرات اقلیمی، تغییر سبک زندگی، رشد صنایع تولیدی، رشد صنایع کشاورزی و دامی، افزایش تولید انرژی، افزایش دمای کره‌زمین، جنگل‌زدایی، بیابان‌زدایی و تخریب محیط‌زیست به‌ویژه با توسعه گردشگری و نهایتا افزایش آلودگی‌ها و گازهای گلخانه‌ای. اینها همه عواملی هستند که زمینه‌ساز تنش آبی می‌شوند.
او ادامه داد: موسسه منابع جهانی (WRI) پیش‌بینی کرده که تا سال2025، 8/1 تا 2میلیارد نفر از مردم کره‌زمین به آب آشامیدنی سالم دسترسی نخواهند داشت. این پیش‌بینی موجب بروز تنش آبی و بحران آب خواهد شد. به اعتقاد من، طبق پیش‌بینی موسسه WRI، تا سال‌های 2030، 2050 و 2100، بیش از 700میلیون نفر تا 2میلیارد نفر به کمبود شدید آب خواهند رسید و این باعث مهاجرت‌های گسترده در سراسر جهان خواهد شد. این وضعیت در بسیاری از کشورهای جهان و در استان‌ها و شهرهای مختلف اتفاق خواهد افتاد. متاسفانه کشورها توجه کافی به امنیت آبی ندارند. امنیت آبی به معنای دسترسی آزاد و امن مردم در تمامی زمان‌ها و مکان‌ها به آب سالم و کافی است. از سوی دیگر، امنیت آبی پایدار یعنی دسترسی به آب برای همه مردم به میزان مساوی و به طور متعادل و عادلانه است اما این مهم نیز در بسیاری از کشورها نادیده گرفته می‌شود.
امامی گفت: افزایش تقاضای آب از یک طرف و کاهش منابع آب و ذخایر آبی از طرف دیگر، همراه با عواملی که اشاره کردم، موجب بروز تنش آبی می‌شود. این تنش آبی با اقداماتی نظیر برداشت بیش از حد از سفره‌های آبی، خشک شدن رودخانه‌ها، آلودگی آب و نفوذ آب شور تشدید می‌شود. به‌عبارت دیگر وقتی برداشت از منابع آبی افزایش می‌یابد و مصرف بیشتر می‌شود، تقاضا برای آب بیشتر و در نتیجه تنش آبی شدت می‌گیرد. از سوی دیگر کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی و عدم سیاستگذاری صحیح در استفاده از منابع آبی، مدیریت ضعیف و بی‌توجهی به آینده‌نگری در صنعت آب باعث می‌شود که مصرف آب بیش از 80درصد منابع آبی تجدیدپذیر کشور را شامل شود در حالی که این میزان نباید بیش از 40درصد باشد.
این پژوهشگر حوزه آب و انرژی با اشاره به اینکه خاورمیانه به نسبت سایر مناطق جهان بیشتر دچار بحران آب است، بیان کرد: در خاورمیانه، کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، بحرین، امارات، عمان، قطر و کویت از جمله کشورهایی هستند که با کمبود منابع آبی مواجه هستند. تقاضای بالا برای آب در این کشورها در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی منجر به بروز تنش آبی می‌شود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تا سال2050، 100درصد جمعیت خاورمیانه با بحران آب مواجه خواهند شد اما در ایران نیز وضعیت منابع آبی و ذخایر آبی به شدت بحرانی است و طبق پیش‌بینی‌های علمی، ایران تا دهه آینده، یعنی سال1401، به بحران آب خواهد رسید. عوامل مختلفی از دیدگاه من باعث ایجاد این تنش آبی و حرکت به سوی بحران آب در ایران شده‌اند که مهم‌ترین آنها شامل رشد بی‌رویه جمعیت بدون توجه به سند آمایش ملی، مصرف بی‌رویه آب در مصارف خانگی و کشاورزی، برداشت بیش از حد از ذخایر آبی و خاکی و عدم توجه به الگوهای بهینه مصرف در بخش‌های مختلف است. مصرف بالای آب در صنایع به ویژه صنایع فلزات سنگین نیز یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده تنش آبی است. در استان‌هایی مثل اصفهان، کشاورزان اعتراضاتی دارند مبنی‌بر اینکه منابع آبی‌شان به طور بی‌رویه برای صنایع سنگین در استان‌های همجوار استفاده می‌شود.
مسوولان بی‌توجه
امامی با بیان اینکه یکی دیگر از عوامل کلیدی در ایجاد تنش آبی در ایران، عدم مدیریت یکپارچه مصرف آب توسط حاکمیت و دولت است، تصریح کرد: این مدیریت که براساس الگوهای امنیت آبی پایدار باید انجام گیرد به طور جامع و موثر در کشور ما وجود ندارد، همچنین نبود توجه کافی به بهبود زیرساخت‌های آب و هدررفت بالای آب در بسیاری از مناطق به ویژه در تهران و برخی شهرهای شمالی کشور از مشکلات اساسی در این زمینه است. لوله‌های قدیمی و فرسوده و سیستم‌های ناکارآمد، باعث هدررفت آب شده‌اند و مسوولان نیز توجهی به این موضوع ندارند. عدم توجه به حفاظت از جنگل‌ها، تالاب‌ها و سایر منابع طبیعی که در تعادل ذخیره‌سازی منابع آبی نقش دارند، یکی دیگر از مسائل مهم است. این منابع طبیعی نقش حیاتی در نگهداری و تنظیم منابع آب دارند اما متاسفانه هیچ توجهی به حفاظت از آنها نمی‌شود. عدم توجه به توسعه پایدار آب و الگوهای تصفیه آب جهانی نیز موجب شده که ایران در زمینه مدیریت آب، عقب بماند.
او با تاکید بر اینکه فرهنگ مصرف آب در ایران نیازمند تغییر است، افزود: ایرانیان به طور میانگین پنج برابر استاندارد جهانی آب مصرف می‌کنند. این موضوع در تمامی حوزه‌ها، از شست‌وشوی ظرف و لباس گرفته تا استفاده از آب در حمام، مشاهده می‌شود. متاسفانه این نوع مصرف بی‌رویه آب تنها به دلیل ناآگاهی و نداشتن فرهنگ مناسب است. رسانه‌ها و به ویژه رسانه‌های خارجی نقش زیادی در تشدید بحران آب دارند. القای بیش از حد این بحران در رسانه‌ها باعث می‌شود که مردم به طور ناخودآگاه مصرف بیشتری داشته باشند چراکه نگرانی از کمبود آب باعث مصرف بی‌رویه می‌شود. در پایانژ یک مثلث برای شما ترسیم می‌کنم که در آن ضلع بالای مثلث نمایانگر «ناآگاهی و افراط مردم» است، ضلع راست آن «انفعال و عملکرد ضعیف مسوولان» و ضلع چپ آن «موج‌سواری رسانه‌های خارجی» است. این مثلث به طور کامل به هم پیوسته است و اگر مسوولان کشور عملکرد قوی‌تری داشته باشند و رسانه‌های داخلی بیشتر در راستای فرهنگ‌سازی و الگوسازی برای مصرف بهینه آب فعالیت کنند، رفتار مصرفی مردم تغییر خواهد کرد و در نتیجه این بحران از شدت آن کاسته خواهد شد.
