روزنامه نسل فردا نوشت: کاهش میل به فرزندآوری و گرایش به زندگی بدون فرزند یا با فرزند کمتر، به یکی از دغدغه‌های جدی جمعیت‌شناسی در کشور تبدیل شده است. مسئولان بارها از «زنگ خطر جمعیتی» سخن گفته و طرح‌ها و مشوق‌هایی برای افزایش نرخ باروری ارائه کرده‌اند، اما سؤال اساسی این است که چرا بسیاری از خانواده‌ها تصمیم می‌گیرند فرزندی نداشته باشند یا تنها به یک فرزند اکتفا کنند؟
داشتن چند فرزند؛ از ارزش فرهنگی به اولویت‌های فردی
در دهه‌های گذشته، داشتن چند فرزند نوعی ارزش فرهنگی محسوب می‌شد و خانواده‌ها به‌طور سنتی به فرزندآوری بیشتر تمایل داشتند. اما امروز، بسیاری از زوج‌ها داشتن یک زندگی با کیفیت، فرصت‌های رشد فردی و حفظ تعادل بین کار و زندگی را در اولویت قرار داده‌اند. افزایش اشتغال زنان، سطح تحصیلات بالاتر و تغییر در نقش‌های جنسیتی باعث شده است که «پدر و مادر بودن» نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر و مسئولانه‌تری باشد.برخلاف گذشته که فرزندآوری بیشتر امری سنتی و حتی اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شد، امروز بسیاری از زوج‌ها با دقت و آگاهی کامل تصمیم می‌گیرند. نگرانی از آینده فرزندان و شرایط اجتماعی و اقتصادی پیچیده، باعث شده است که تصمیم به نداشتن فرزند یا داشتن فرزند کمتر، نه از سر خودخواهی، بلکه ناشی از درک عمیق‌تر واقعیت‌های زندگی باشد.
سیاست‌های جمعیتی؛ ناکافی و ناکارآمد
در سال‌های اخیر، سیاست‌گذاران با ارائه طرح‌هایی مانند پرداخت یارانه فرزند، وام‌های فرزندآوری و افزایش مرخصی زایمان تلاش کرده‌اند مردم را به فرزندآوری تشویق کنند. اما بسیاری از این سیاست‌ها به دلیل پوشش ناکافی، نبود ضمانت اجرایی و کیفیت پایین خدمات، نتوانسته‌اند تأثیر ملموسی داشته باشند.فرزندآوری تنها یک تصمیم فردی یا خانوادگی نیست؛ بلکه در بستر شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی معنا پیدا می‌کند. مهم‌ترین عامل بازدارنده، احساس ناامنی اقتصادی است. هزینه‌های بالای زایمان، بهداشت، شهریه مهدکودک و مدرسه، بار مالی سنگینی برای خانواده‌ها ایجاد کرده است. در شرایطی که بسیاری از جوانان با مشکلات اشتغال، اجاره‌خانه و خرید مسکن دست و پنجه نرم می‌کنند، تصمیم به فرزندآوری اغلب به تعویق می‌افتد یا به کلی کنار گذاشته می‌شود.
نگرانی از آینده، عامل اصلی کاهش میل به فرزندآوری
امان‌ا… قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس برجسته، در گفت‌وگوی اختصاصی با نسل فردا تأکید کرد: «امروز خانواده‌ها و جوانان در سایه تحولات فکری و ذهنی جدید، چشم‌انداز روشنی برای آینده فرزندان خود در زمینه‌هایی مانند ازدواج، اشتغال، مسکن و پیشرفت اجتماعی نمی‌بینند.»
وی افزود: «نگرانی‌ها از آینده، بیکاری، مهاجرت نخبگان و فرار مغزها، بخشی از واقعیتی است که خانواده‌ها روزانه با آن مواجه‌اند. در چنین شرایطی، طبیعی است که میل به فرزندآوری کاهش یابد و بسیاری از جوانان، مهاجرت را بهترین گزینه برای رسیدن به وضعیتی مطلوب می‌دانند.»قرایی‌مقدم همچنین اشاره کرد که زنان با نگرشی واقع‌گرایانه‌تر ترجیح می‌دهند بدون دغدغه‌های فرزندپروری زندگی کنند و آرامش روانی را در اولویت قرار دهند.
تأثیر شعارهای گذشته و فضای رسانه‌ای بر ذهنیت نسل امروز
این جامعه‌شناس ادامه داد: «سابقه دیرینه شعارهایی مانند «فرزند کمتر، زندگی بهتر» که پیش و پس از انقلاب رواج داشته، هنوز در ذهن بسیاری از خانواده‌ها نقش بسته و بر نگرش نسل امروز تأثیرگذار است.»
وی افزود: «بیکاری، ناامیدی، بی‌اعتمادی به آینده، تبلیغات رسانه‌ای و فضای مجازی نیز به تشدید این وضعیت کمک کرده‌اند.»
کاهش میل به فرزندآوری در زنان بیشتر از مردان
قرایی‌مقدم تأکید کرد که تغییر نگرش به فرزندآوری در میان زنان بیشتر از مردان است، زیرا عمده مسئولیت تربیت فرزند و مدیریت خانه بر دوش زنان است. هزینه‌های بالای تربیت فرزند در شرایط اقتصادی دشوار، توان خانواده‌ها را برای فرزندآوری کاهش داده است.وی پرسید: «دولت تا چه میزان به خانوارها کمک می‌کند و چه تدابیری در راستای حمایت از سیاست‌های «جوانی جمعیت» اتخاذ کرده است؟»
کاهش جمعیت؛ یک خسارت ملی
قرایی‌مقدم در پایان خاطرنشان کرد: «در کشوری که با مشکلاتی چون نرخ بیکاری حدود 11 درصد، بحران مسکن، مشکلات معیشتی و کاهش اعتماد عمومی مواجه است، تلاش‌ها برای تغییر نگرش نسبت به فرزندآوری کافی نیست.»وی تأکید کرد: «تا زمانی که مشکلات ریشه‌ای جوانان از جمله اشتغال، مسکن، امنیت اجتماعی و آینده‌نگری حل نشود، نمی‌توان انتظار داشت میل به فرزندآوری افزایش یابد. همچنین فرار نخبگان و تحصیل‌کردگان یک خسارت ملی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر کاهش جمعیت تأثیرگذار است.»
کاهش میل به فرزندآوری در ایران، پدیده‌ای پیچیده و چندبعدی
کاهش میل به فرزندآوری در ایران، پدیده‌ای پیچیده و چندبعدی است که نمی‌توان آن را صرفاً به تصمیمات فردی یا خودخواهی نسبت داد. شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نگرانی‌های عمیق درباره آینده و ناکافی بودن سیاست‌های حمایتی، همه دست به دست هم داده‌اند تا خانواده‌ها با دقت و مسئولیت بیشتری درباره فرزندآوری تصمیم بگیرند. برای مقابله با این روند، لازم است دولت و نهادهای مرتبط، به جای تمرکز صرف بر مشوق‌های مالی، به حل مشکلات ساختاری مانند اشتغال، مسکن، امنیت اجتماعی و بهبود کیفیت خدمات اجتماعی بپردازند تا جوانان و خانواده‌ها بتوانند با اطمینان خاطر بیشتری به آینده نگاه کنند و تصمیم به فرزندآوری بگیرند.
مریم یادگاری
