ایمنی در کار: چگونه از حوادث ناشی از کار پیشگیری کنیم؟
حوادث ناشی از کار
حوادث ناشی از کار یکی از مسائل مهم در حوزه ایمنی و بهداشت شغلی است که سالانه هزاران نفر را در ایران و جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر اساس آمار سازمان تأمین اجتماعی ایران، سالانه بیش از 13 هزار حادثه ناشی از کار ثبت می‌شود که منجر به فوت حدود 700 تا 800 نفر می‌گردد.
این حوادث نه تنها خسارت‌های جانی و مالی برای افراد ایجاد می‌کنند، بلکه بار اقتصادی سنگینی بر کارفرمایان، بیمه‌ها و جامعه تحمیل می‌نمایند. در این مقاله، به طور جامع به تعریف حوادث ناشی از کار، قوانین مربوطه بر اساس قانون تأمین اجتماعی و قانون کار ایران، مسئولیت‌های کارفرما و کارگر، محاسبه دیه در سال 1404، و شرایط و مراحل دریافت خسارت می‌پردازیم. هدف این است که آگاهی کاملی برای کارگران، کارفرمایان و علاقه‌مندان فراهم شود تا از وقوع چنین حوادثی پیشگیری شود و در صورت بروز، حقوق افراد حفظ گردد.
تعریف حادثه ناشی از کار
حادثه ناشی از کار، طبق ماده 60 قانون تأمین اجتماعی، هر اتفاق ناگواری است که برای بیمه‌شده در حین انجام وظیفه شغلی یا به سبب آن رخ می‌دهد. این حوادث ناگهانی و غیرمنتظره هستند و می‌توانند در هر شغلی، از مشاغل اداری تا ساختمانی و صنعتی، اتفاق بیفتند. تفاوت اصلی حادثه ناشی از کار با بیماری ناشی از کار در این است که حادثه به صورت ناگهانی رخ می‌دهد (مانند سقوط از ارتفاع یا برق‌گرفتگی)، در حالی که بیماری ناشی از کار به طور تدریجی و بر اثر عوامل محیطی مانند تماس مداوم با مواد شیمیایی یا نویز بالا ایجاد می‌شود.
مقصود از “حین انجام وظیفه” تمام اوقاتی است که بیمه‌شده در کارگاه، مؤسسه وابسته، ساختمان‌ها یا محوطه آن مشغول به کار است، یا حتی خارج از محیط کار برای انجام مأموریت. حتی اگر حادثه در مسیر رفت‌وبرگشت عادی از منزل به محل کار رخ دهد، مشمول این تعریف می‌شود.
انواع حوادث ناشی از کار
حوادث ناشی از کار بر اساس مکان و شرایط رخداد دسته‌بندی می‌شوند. بر اساس قوانین تأمین اجتماعی، انواع اصلی عبارتند از:
حادثه در محیط کار: مانند آسیب در کارگاه، کارخانه یا ساختمان محل اشتغال در حین انجام وظیفه.
حادثه خارج از محیط کار: هنگام انجام مأموریت شغلی یا وظیفه‌ای که نیاز به حضور در محل کار ندارد.
حادثه در مسیر رفت‌وبرگشت: بین منزل و محل کار یا برعکس، مشروط بر اینکه مسیر عادی باشد.
حادثه هنگام کمک به دیگران: اگر بیمه‌شده در حال نجات یا کمک به سایر بیمه‌شدگان آسیب ببیند.
حادثه هنگام مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان: برای پیگیری درمان یا توان‌بخشی مرتبط با کار.
این حوادث می‌توانند منجر به آسیب جسمی، نقص عضو، ازکارافتادگی یا حتی فوت شوند.
علل بروز حوادث ناشی از کار
علل اصلی وقوع این حوادث اغلب به عوامل انسانی، محیطی و مدیریتی مربوط می‌شود. برخی از رایج‌ترین دلایل عبارتند از:
عدم آموزش کافی کارگران برای استفاده از تجهیزات و دستگاه‌ها.
کمبود وسایل ایمنی مانند کلاه، دستکش، عینک، ماسک و لباس کار مناسب.
بی‌توجهی به نکات بهداشتی و ایمنی توسط کارکنان یا کارفرما.
اضطراب، خستگی یا مشکلات شخصی که تمرکز را کاهش می‌دهد.
نبود تهویه مناسب، نور کافی یا چیدمان منظم لوازم در محیط کار.
اعتماد بیش از حد به تجربه بدون رعایت پروتکل‌های ایمنی.
سقوط از ارتفاع، برق‌گرفتگی، سقوط ابزارها یا کار با دستگاه‌های تخصصی بدون مهارت.
پیشگیری از این علل می‌تواند با آموزش، تجهیز محیط کار به وسایل ایمنی و نظارت مداوم کاهش یابد.
قوانین مربوطه به حوادث ناشی از کار
قوانین اصلی در ایران بر اساس قانون تأمین اجتماعی (ماده 60) و قانون کار (ماده 95) تدوین شده‌اند. این قوانین مسئولیت اجرای مقررات ایمنی و بهداشت را بر عهده کارفرما قرار می‌دهند. اگر حادثه به دلیل عدم رعایت مقررات توسط کارفرما رخ دهد، مسئولیت کیفری متوجه اوست. همچنین:
کارفرما موظف است محیط کار را ایمن کند، آموزش دهد و وسایل ایمنی فراهم نماید.
در صورت وقوع حادثه، کارفرما باید حداکثر ظرف 3 روز اداری (غیرتعطیل) گزارش کتبی به اداره کار و امور اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی ارسال کند و فرم‌های مربوطه را تکمیل نماید.
اقدامات اولیه پزشکی برای جلوگیری از تشدید آسیب بر عهده کارفرماست، اما هزینه‌های درمانی توسط تأمین اجتماعی پرداخت می‌شود.
اگر کارفرما مقصر شناخته شود، باید دیه و خسارت را پرداخت کند. مقصر توسط کارشناسان دادگستری یا بازرسان کار تعیین می‌شود.
بیمه‌شدگان تحت پوشش تأمین اجتماعی از خدمات درمانی مانند بستری، دارو، آزمایشات و توان‌بخشی بهره‌مند می‌شوند. حوادث مشمول مرور زمان نمی‌شوند و حتی پس از بازنشستگی قابل پیگیری است.
مسئولیت‌های کارفرما و کارگر
مسئولیت کارفرما
تأمین ایمنی محیط، آموزش و وسایل حفاظتی.
گزارش سریع حادثه و اقدامات پزشکی اولیه.
پرداخت دیه در صورت مقصر بودن.
جبران خسارت به تأمین اجتماعی بابت مستمری یا غرامت.
مسئولیت کارگر
رعایت نکات ایمنی و استفاده از وسایل حفاظتی.
اطلاع‌رسانی به کارفرما در صورت خستگی یا وضعیت جسمی خاص.
اجتناب از کارهای پرخطر بدون مهارت.
در صورت عدم بیمه کارگر توسط کارفرما، کارفرما مسئول کل خسارت است و کارگر می‌تواند مستقیم شکایت کند.
دیه
دیه بر اساس قانون مجازات اسلامی و اعلام قوه قضاییه تعیین می‌شود.
شرایط و مراحل دریافت خسارت
برای دریافت خسارت، فرد حادثه‌دیده یا اولیای دم باید مراحل زیر را طی کنند:
ثبت شکایت: مراجعه به کلانتری یا مراجع قضایی برای تشکیل پرونده.
بررسی توسط اداره کار: واحد بازرسی اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان صحنه را بررسی و نظریه نهایی درباره مقصر صادر می‌کند. این بررسی رایگان است.
ارجاع به دادگاه: گزارش به مرجع قضایی ارسال و رای نهایی درباره دیه، ارش و مقصر اعلام می‌شود.
پرداخت: دیه ظرف 3 ماه از حکم قطعی پرداخت شود. هزینه‌های درمانی توسط تأمین اجتماعی پوشش داده می‌شود.
مهلت شکایت محدودیت زمانی ندارد. در صورت عدم بیمه، کارفرما مسئول کل خسارت است. برای کارگران ساختمانی، هزینه درمان بر عهده تأمین اجتماعی است. اگر کارفرما مقررات را رعایت کرده باشد، تأمین اجتماعی خسارت را جبران می‌کند.
پیشگیری از حوادث ناشی از کار
بهترین راهکار، پیشگیری است. کارفرمایان باید:
وسایل ایمنی مانند لباس کار، کفش ایمنی، دستکش و تورهای محافظتی فراهم کنند.
آموزش‌های منظم برگزار کنند.
محیط کار را به تجهیزات ایمنی مجهز نمایند.
کارگران نیز باید از وسایل ایمنی استفاده کنند و نکات را رعایت نمایند. این اقدامات می‌تواند نرخ حوادث را به طور چشمگیری کاهش دهد.
سوالات متداول درباره حوادث ناشی از کار
1. حادثه ناشی از کار چیست و چه مواردی را شامل می‌شود؟
حادثه ناشی از کار به هر رویداد ناگهانی گفته می‌شود که برای فرد بیمه‌شده در حین انجام وظایف شغلی یا به دلیل آن رخ دهد. این حوادث شامل آسیب در محیط کار (مانند کارگاه یا کارخانه)، صدمه در مسیر رفت‌وبرگشت بین منزل و محل کار، حوادث حین مأموریت شغلی، یا حتی آسیب در زمان کمک به سایر بیمه‌شدگان است.
2. کارفرما در صورت وقوع حادثه ناشی از کار چه وظایفی دارد؟
کارفرما موظف است ظرف سه روز کاری پس از حادثه، آن را به اداره کار و سازمان تأمین اجتماعی گزارش دهد و فرم‌های مربوطه را تکمیل کند. همچنین باید اقدامات اولیه پزشکی را برای فرد آسیب‌دیده فراهم کند و در صورت مقصر بودن، دیه یا خسارت را پرداخت نماید.
3. چگونه می‌توان از وقوع حوادث ناشی از کار پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری، کارفرمایان باید وسایل ایمنی مانند لباس کار، کفش ایمنی، دستکش و تورهای محافظتی فراهم کنند، آموزش‌های منظم برگزار کنند و محیط کار را ایمن سازند. کارگران نیز باید از تجهیزات ایمنی استفاده کرده و نکات ایمنی را رعایت کنند.
4. شرایط دریافت دیه یا خسارت در حوادث ناشی از کار چیست؟
برای دریافت دیه، فرد آسیب‌دیده یا اولیای دم باید به مراجع قضایی مراجعه و شکایت ثبت کنند. پرونده توسط اداره کار بررسی شده و مقصر شناسایی می‌شود. سپس مراجع قضایی رای نهایی را صادر می‌کنند و فرد مقصر موظف به پرداخت دیه است.
5. آیا حوادث ناشی از کار شامل مرور زمان می‌شوند؟
خیر، حوادث ناشی از کار مشمول مرور زمان نمی‌شوند و حتی پس از بازنشستگی یا مدت‌ها بعد از وقوع حادثه، قابل پیگیری هستند. این امکان به فرد آسیب‌دیده اجازه می‌دهد در هر زمان حقوق خود را مطالبه کند.
نتیجه‌گیری
حوادث ناشی از کار مسئله‌ای جدی است که با رعایت قوانین و ایمنی قابل کنترل است. آگاهی از حقوق و مسئولیت‌ها می‌تواند به حفظ جان و مال افراد کمک کند. در صورت بروز حادثه، پیگیری قانونی ضروری است تا خسارت جبران شود. توصیه می‌شود کارگران و کارفرمایان با قوانین آشنا شوند و از بیمه‌های تکمیلی استفاده کنند تا ریسک‌ها کاهش یابد.
گرد آوری:بخش علمی ستاره آبی
