رابدومیولیز؛ بیماری خاموش عضلات که باید بشناسید!

آنچه باید درباره رابدومیولیز بدانید و چگونه از آن پیشگیری کنید؟

عضلات اسکلتی عضلاتی هستند که به صورت ارادی برای حرکت بدن استفاده می‌شوند. زمانی که بخشی از این عضلات تخریب می‌شود، ممکن است به بیماری‌ به نام رابدومیولیز منجر شود. پزشکان اغلب این بیماری را به اختصار «رابدو» می‌نامند.

وقتی سلول‌های عضلانی اسکلتی از بین می‌روند، در نواحی آسیب‌دیده درد ایجاد می‌شود. همچنین، محتویات این سلول‌ها به جریان خون نشت می‌کنند. برخی از پروتئین‌های عضلانی و سایر اجزای آزادشده در خون می‌توانند برای سایر بخش‌های بدن، به‌ویژه کلیه‌ها، بسیار آسیب‌رسان باشند.

در ایالات متحده، سالانه حدود 25,000 مورد رابدومیولیز گزارش می‌شود. اگرچه این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد، افراد بالای 60 سال در معرض ریسک بالاتری قرار دارند.

اکثر افراد مبتلا به رابدومیولیز با دریافت مایعات و استراحت به طور کامل بهبود می‌یابند، اما موارد شدیدتر نیاز به بستری شدن دارند. برخی افراد حتی ممکن است به دلیل عوارضی مانند ریتم غیرطبیعی قلب فوت کنند. به همین دلیل، اگر مشکوک به رابدومیولیز هستید، فوراً باید ارزیابی پزشکی شوید.

علائم رابدومیولیز

برخی از افراد مبتلا به رابدومیولیز علائم خفیفی دارند یا اصلاً علامتی ندارند، در حالی که برخی دیگر با عوارض تهدیدکننده حیات مواجه می‌شوند.

علائم کلاسیک

سه علامت شایع رابدومیولیز عبارتند از: 

• گرفتگی یا درد شدید عضلانی بدون توضیح: این مشکل اغلب در ساق پا یا کمر رخ می‌دهد.

• ضعف و خستگی: ممکن است قادر به انجام کارهای روزمره یا ورزش معمول خود نباشید.

• ادرار به رنگ کولا یا چای: این علامت ممکن است فقط برای مدت محدودی ظاهر شود.

تنها تعداد کمی از افراد هر سه علامت را گزارش می‌کنند و برخی ممکن است هیچ‌کدام از این علائم را نداشته باشند.

علائم ناشی از اختلالات الکترولیتی

رابدومیولیز می‌تواند باعث افزایش یا کاهش غیرطبیعی الکترولیت‌ها (ذرات کوچک باردار) در خون شود. برای مثال:

• افزایش پتاسیم (هیپرکالمی)

• افزایش فسفر (هیپرفسفاتمی)

• کاهش کلسیم (هیپوکلسمی)

اگر این اختلالات اصلاح نشوند، ممکن است علائمی مانند تپش قلب، تشنج، گرفتگی عضلانی، ضعف یا اسپاسم ایجاد کنند.

علائم اضافی

رابدومیولیز گاهی اوقات علائم دیگری مانند تب، ضربان قلب سریع یا تهوع و استفراغ ایجاد می‌کند. همچنین ممکن است به دلیل آسیب به سیستم‌های مختلف بدن، به‌ویژه کلیه‌ها، علائم دیگری بروز کند.

علل رابدومیولیز

موارد مختلفی می‌توانند باعث تخریب عضلات اسکلتی و بروز علائم رابدومیولیز شوند.

ترومای فیزیکی

تروما شایع‌ترین علت رابدومیولیز است. آسیب مستقیم به سلول‌های عضلانی باعث بروز علائم می‌شود. در این زمینه، گاهی اوقات رابدومیولیز به عنوان «سندرم له‌شدگی» شناخته می‌شود.

ورزش شدید

شاید تعجب‌آور باشد، اما ورزش شدید نیز یکی از علل مهم رابدومیولیز است. این مشکل ممکن است زمانی رخ دهد که بدون استراحت کافی به برنامه ورزشی سنگین بپردازید.

داروها

داروها گروه دیگری از علل مهم هستند. برخی از داروهایی که ممکن است باعث رابدومیولیز شوند عبارتند از:

• داروهای استاتین مانند لیپیتور (آتورواستاتین)

• داروهای غیراستاتین برای کلسترول بالا مانند زتیا (ازتیمایب)

• داروهای روان‌پزشکی مانند هالدول (هالوپریدول) یا پروزاک (فلوکستین)

• داروهای ضدآلرژی مانند بنادریل (دیفن‌هیدرامین)

• الکل و مواد مخدر غیرقانونی مانند کوکائین و هروئین

بیماری‌های مادرزادی

برخی بیماری‌های ژنتیکی نیز می‌توانند باعث رابدومیولیز شوند. مثال‌هایی از این بیماری‌ها شامل کم‌خونی داسی‌شکل، بیماری‌های میتوکندریایی، بیماری‌های متابولیکی ارثی و دیستروفی عضلانی هستند.

علل دیگر

برخی دیگر از علل رابدومیولیز شامل موارد زیر هستند:

• عفونت‌های خاص (مانند آنفولانزا، استرپتوکوک، مونونوکلئوز و سالمونلا)

• اختلالات الکترولیتی

• بی‌حرکتی طولانی‌مدت

• دمای بالای بدن (مثلاً به دلیل گرمازدگی یا سایر شرایط پزشکی)

گاهی اوقات این عوامل با هم ترکیب می‌شوند و خطر کلی را افزایش می‌دهند (مثلاً فردی با عفونت که داروی سرماخوردگی مصرف می‌کند). شرایط زمینه‌ای مانند دیستروفی عضلانی می‌توانند خطر رابدومیولیز ناشی از ورزش را افزایش دهند. کم‌آبی نیز می‌تواند رابدومیولیز را تشدید کند.

راههای تشخیص رابدومیولیز 

پزشک با گرفتن تاریخچه پزشکی و انجام معاینه فیزیکی شروع می‌کند. اگرچه این موارد به تنهایی نمی‌توانند رابدومیولیز را به طور قطعی تشخیص دهند، اما سرنخ‌هایی ارائه می‌دهند.

آزمایش‌ها

مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص رابدومیولیز، آزمایش کراتین فسفوکیناز (CPK) است. این پروتئین در عضلات وجود دارد و در زمان رابدومیولیز مقدار بیشتری از آن وارد خون می‌شود. اگر نگران رابدومیولیز هستید، از پزشک بخواهید این آزمایش را انجام دهد.

وقتی سطح CPK پنج برابر یا بیشتر از حد طبیعی باشد، به شدت به رابدومیولیز اشاره دارد. با این حال، ممکن است بلافاصله پس از آسیب عضلانی بالا نباشد، بنابراین پزشک باید این مقدار را چندین بار بررسی کند. افرادی که سطح CPK بسیار بالایی دارند، معمولاً عوارض بیشتری نسبت به کسانی که سطح پایین‌تری دارند، تجربه می‌کنند.

ممکن است به آزمایش‌های دیگری نیاز باشد تا سایر بیماری‌ها رد شوند و اطلاعات اولیه‌ای درباره سلامت شما به دست آید، مانند:

• آزمایش خون: آزمایش‌هایی مانند شمارش کامل خون (CBC) و پانل متابولیک جامع (CMP) اطلاعاتی درباره سلامت عمومی و تعادل الکترولیت‌ها ارائه می‌دهند.

• آزمایش ادرار: برای بررسی وجود پروتئین عضلانی (میوگلوبین) در ادرار استفاده می‌شود که می‌تواند رابدومیولیز را تأیید کند، هرچند فقط برای مدت محدودی مفید است.

• الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG): نشان می‌دهد که آیا رابدومیولیز بر قلب شما تأثیر گذاشته است یا خیر.

افرادی که علت واضحی برای رابدومیولیز ندارند، ممکن است به آزمایش‌های بیشتری مانند آزمایش ژنتیکی نیاز داشته باشند تا عوامل کمتر شایع شناسایی شوند.

تشخیص سریع و صحیح رابدومیولیز برای شروع به‌موقع درمان بسیار مهم است.

درمان رابدومیولیز

موارد خفیف رابدومیولیز ممکن است نیاز به درمان زیادی نداشته باشند. پس از مشاوره با پزشک، باید از گرما دوری کنید، مایعات زیادی بنوشید و استراحت کنید. اما در موارد شدیدتر، احتمالاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان و نظارت خواهید داشت.

مایعات داخل‌وریدی (IV) نقش کلیدی در دفع اجزای سلول‌های عضلانی مرده دارند. مایعات همچنین به محافظت از کلیه‌ها کمک می‌کنند و می‌توانند برای تنظیم الکترولیت‌ها استفاده شوند.

در صورت لزوم، عوارض رابدومیولیز مانند نارسایی کلیه درمان می‌شود. برخی افراد به دیالیز موقت نیاز دارند تا کار کلیه‌ها را انجام دهد. در موارد بسیار شدید، ممکن است به درمان‌های اضافی مانند پشتیبانی تنفسی یا مراقبت در واحد مراقبت‌های ویژه (ICU) نیاز باشد.

همچنین، شناسایی و حذف علت احتمالی رابدومیولیز (مانند داروی استاتین که باعث علائم شده) بسیار مهم است.

پیشگیری از رابدومیولیز

همه موارد رابدومیولیز قابل پیشگیری نیستند، اما می‌توانید اقداماتی برای پیشگیری از موارد مرتبط با ورزش بیش از حد و قرار گرفتن در معرض گرما انجام دهید:

• از شروع ناگهانی یک برنامه ورزشی سنگین خودداری کنید. به‌تدریج شدت ورزش را افزایش دهید تا بدن شما به آن عادت کند. در هوای گرم ممکن است نتوانید به همان اندازه ورزش کنید.

• اگر در گرما ورزش می‌کنید، استراحت‌های مکرر داشته باشید.

• هنگام کار در گرما، هیدراته بمانید. از مصرف الکل و کافئین که باعث کم‌آبی می‌شوند، خودداری کنید.

• اگر پس از ورزش سنگین علائم احتمالی رابدومیولیز را مشاهده کردید، فوراً فعالیت را متوقف کنید، خنک شوید، مایعات بنوشید و به پزشک مراجعه کنید.

عوارض ابتلا به رابدومیولیز

اگرچه رابدومیولیز همیشه باعث عوارض نمی‌شود، به‌ویژه زمانی که مقدار کمی از عضله تخریب شده باشد، اما گاهی اوقات عوارض جدی و تهدیدکننده حیات ایجاد می‌کند.

آسیب حاد کلیه

آسیب حاد کلیه شایع‌ترین عارضه جدی رابدومیولیز است. پروتئین‌های عضلانی آزادشده در خون به‌ویژه برای کلیه‌ها مضر هستند. ممکن است متوجه شوید که ادرار تولید نمی‌کنید یا مقدار آن کمتر از حد معمول است. به ندرت، سایر اندام‌ها مانند کبد نیز ممکن است آسیب ببینند.

سندرم کمپارتمان

سندرم کمپارتمان عارضه نادر اما بسیار جدی رابدومیولیز است. آسیب داخل عضله می‌تواند باعث تورم در غلاف عضلانی (بخشی فیبری که عضله را احاطه کرده) شود. این تورم ممکن است باعث کاهش جریان خون به عضلات در آن «کمپارتمان» شود، که منجر به درد شدید و مرگ عضلانی می‌شود.

در برخی موارد، ممکن است به یک عمل جراحی اورژانسی به نام فاشیوتومی نیاز باشد تا فشار داخل عضله کاهش یابد و از ناتوانی دائمی جلوگیری شود.

انعقاد داخل‌عروقی منتشر (DIC)

انعقاد داخل‌عروقی منتشر (DIC) یکی از جدی‌ترین عوارض احتمالی رابدومیولیز است. در این حالت، خون ممکن است به‌طور غیرطبیعی در چندین اندام بدن لخته شود، که می‌تواند منجر به مرگ شود. این عارضه در مواردی که سطح CPK بسیار بالا باشد، بسیار محتمل‌تر است.

ریتم‌های غیرطبیعی قلب

نامتعادلی الکترولیت‌های ناشی از رابدومیولیز گاهی اوقات باعث ریتم‌های غیرطبیعی قلب می‌شود، زیرا الکترولیت‌ها برای سیگنال‌دهی الکتریکی قلب مهم هستند. در موارد بسیار جدی، این می‌تواند به یک ریتم قلبی کشنده منجر شود.

پیش‌آگهی

اکثر افرادی که به‌موقع برای رابدومیولیز درمان می‌شوند، ظرف چند روز به زندگی روزمره خود بازمی‌گردند و هیچ اثر طولانی‌مدتی ندارند. با این حال، 8٪ تا 20٪ از افراد مبتلا به رابدومیولیز فوت می‌کنند. 

این میزان مرگ‌ومیر در افرادی که به اندام‌هایی مانند کلیه‌ها آسیب ندیده‌اند، بسیار کمتر است. در افرادی که آسیب شدید کلیوی و احتمالاً آسیب به سایر اندام‌ها دارند، مرگ‌ومیر ممکن است تا 50٪ باشد.

اکثر افرادی که دچار آسیب کلیوی می‌شوند، حتی اگر به دیالیز موقت نیاز داشته باشند، از مشکلات کلیوی طولانی‌مدت رنج نمی‌برند. با این حال،تعداد کمی به بیماری مزمن کلیوی مبتلا می‌شوند، بنابراین کلیه‌هایشان به اندازه قبل کارآمد نخواهد بود. اما ممکن است پس از بهبودی نسبی کلیه‌ها بتوانند دیالیز را متوقف کنند.

سوالات متداول

1. آیا رابدومیولیز به طور ناگهانی رخ می‌دهد؟

علائم رابدومیولیز ممکن است هر زمان پس از رویدادی که به عضلات اسکلتی آسیب می‌رساند، ظاهر شوند. با این حال، علائم همیشه بلافاصله ظاهر نمی‌شوند و ممکن است چند روز پس از محرک رابدومیولیز متوجه چیزی نشوید.

2. آیا کم‌آبی می‌تواند باعث رابدومیولیز شود؟

کم‌آبی به تنهایی باعث رابدومیولیز نمی‌شود. اما کم‌آبی توانایی بدن برای دفع پروتئین‌های عضلانی خطرناک از طریق ادرار را مختل می‌کند، بنابراین ممکن است رابدومیولیز را شدیدتر کند. کار در شرایط بسیار گرم همچنین خطر گرمازدگی (یکی از علل احتمالی رابدومیولیز) و کم‌آبی و آسیب کلیوی را افزایش می‌دهد.

3. آیا می‌توان از رابدومیولیز کاملاً بهبود یافت؟

بسیاری از افراد پس از یک دوره رابدومیولیز کاملاً بهبود می‌یابند و هیچ مشکل سلامتی طولانی‌مدتی ندارند. با این حال، برخی افراد، به‌ویژه کسانی که بیماری شدیدی دارند، گاهی به دلیل عوارض فوت می‌کنند.تعداد کمی افرادی که دچار آسیب کلیوی می‌شوند، ممکن است تا حدی آسیب کلیوی دائمی داشته باشند.

جمع بندی 

رابدومیولیز، بیماری تخریب عضلات اسکلتی، می‌تواند از ورزش سنگین، تروما یا داروها ناشی شود و در صورت عدم درمان به عوارض جدی مانند نارسایی کلیه منجر گردد. در این مقاله از ستاره آبی، با علائم کلیدی مانند درد عضلانی و ادرار تیره، روش‌های تشخیص مانند آزمایش CPK و راه‌های پیشگیری مانند هیدراتاسیون و ورزش ایمن آشنا شدیم. تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع، به‌ویژه با مایعات داخل‌وریدی، می‌تواند از عوارض خطرناک جلوگیری کرده و به بهبودی کامل کمک کند.

گردآوری:بخش سلامت ستاره آبی