نمونه هایی از احادیث ائمه درباره ربا و رباخواری
ربا در اسلام یکی از گناهان کبیره محسوب می شود و در قرآن کریم و احادیث و روایات اسلامی به شدت از آن نهی شده است. ربا به معنای زیاده خواهی در معاملات، به ویژه در وام دهی و دریافت سود اضافی، تعریف می شود.
تعریف ربا
ربا در لغت به معنای افزایش و زیادت است، اما در اصطلاح شرعی به معنای گرفتن مالی اضافی در معاملات یا وام ها به صورت غیرمشروع است. ربا به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
• ربا نسَیئه: ربایی که در قرض و وام ها به دلیل تأخیر در بازپرداخت به وجود می آید. مثلاً گرفتن سود اضافی به ازای تمدید مهلت بازپرداخت.
• ربا فضل: ربایی که در معاملات معاوضه ای (مثل خرید و فروش کالاها) به دلیل تفاوت در مقدار یا کیفیت کالاها رخ می دهد، مثلاً مبادله یک کیلو گندم مرغوب با دو کیلو گندم نامرغوب.
ربا در قرآن کریم در آیاتی مانند آیه 275 سوره بقره به شدت محکوم شده و در احادیث نیز به عنوان یکی از گناهان بزرگ معرفی شده است.
احادیثی از ائمه درباره ربا و رباخواری
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
شَرُّ الکَسبِ، کَسبُ الرِّبا.
بدترین کسب، کسب رباسْت.
******
پیامبر صلی الله علیه و آله:
یا عَلىُّ… لاتُصادِقْ آکِلَ الرِّبا فَإِنَّهُ یُبارِزُ اللّه َ لأَِنَّ اللّه َ تَعالى قالَ: (فَإِنْ لَمْتَفْعَلوا فَأْذَنوا بِحَرْبٍ مِنَ اللّه ِ وَرَسولِهِ)؛
اى على: با رباخوار رفاقت نکن، زیرا او با خداوند به مبارزه برخواسته، چونخداوند متعال مى فرماید: «اگر دست از رباخوارى برنداشتید پس به خدا و رسولشاعلان جنگ دهید».
******
پیامبر خدا (ص):
الرِّبا ثلاثهٌ و سَبعونَ بابا أیسَـرُها، مِثلُ أن یَنکِحَ الرَّجُـلُ اُمَّـهُ و إنَّ أرْبى الرِّبا عِرضُ الرَّجُلِ المسلمِ.
ربا، هفتاد و سه در دارد کوچکترین آن، مثل این است که انسان با مادر خود هم بستر شود و همانا بدترین ربا آبروى انسان مسلمان است.
******
پیامبر اکرم (ص):
یُحشَرُ عَشرَهُ أصنافٍ مِن اُمَّتِی أشْتاتا قَد مَیَّزَهُمُ اللّه ُ مِنَ المسلمینَ و بَعضُهُم مُنَکَّسُونَ ؛ أرجُلُهم مِن فَوقُ و وجوهُهُم مِن تَحتُ ثُمّ یُسحَبُونَ علَیها و أمّا المُنَکَّسُونَ على رُؤوسِهِم، فَآکِلَهُ الرِّبا.
ده گروه از امّت من به صورت پراکنده محشور می شوند که خداوند آنها را از سایر مسلمانان متمایز کرده است بعضی از آن ها در حالی که پاهایشان به سمت بالا و سرهایشان رو به پایین است کشان کشان بُرده مى شوند آن هایی که نگونسارند، همان ربا خواران هستند.
******
حضرت محمد (ص):
الرِّبا ثلاثهٌ و سَـبعونَ بابا و الشِّرکُ مِثلُ ذلکَ.
ربا هفتاد و سه دروازه دارد و شرک نیز چنین است.
******
پیامبر خدا (ص):
مَن أکَلَ الرِّبا، مَلأَ اللّه ُ عزّ و جلّ بَطنَهُ مِن نارِ جَهَنَّمَ بقَدرِ ما أکَلَ و إنِ اکتَسَـبَ مِنهُ مالاً، لا یَقبَلُ اللّه ُ تعالى مِنهُ شیـئا مِن عَمَلِهِ و لَم یَزَلْ فی لَعنهِ اللّه ِ و الملائکهِ، ما کانَ عِندَهُ مِنهُ قِیراطٌ (واحِدٌ).
هر که ربا بخورد، خداوند عزّ و جلّ به اندازه ربایی که خورده، شکمش را از آتش دوزخ پُر کند و اگر از طریق ربا، مالی به دست آورَد، خداوند متعال هیچ عمل او را نپذیرد و تا زمانی که قیراطی از مال ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و فرشتگان او را نفرین کنند.
******
پیامبر اسلام (ص):
الرِّبا سَبعونَ حُوبا و أیسَرُها کَنِکاحِ الرَّجُلِ اُمَّهُ.
ربا هفتاد گناه دارد که کمترین آن مانند نزدیکى انسان با مادر خویش است.
******
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
یَقومُ آکِلُ الرِّبا مِن قَبرِهِ، مَکتوبٌ بینَ عَینَیهِ : لا حُجَّهَ لَهُ عندَ اللّه ِ.
آن گاه که ربا خوار سر از قبر خود بر دارد، بر پیشانی او نوشته باشد : نزد خدا حجّتی ندارد
******
پیامبر (ص):
لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) آکِلَ الرِّبَا وَمُؤْکِلَهُ وَکَاتِبَهُ وَشَاهِدَیْهِ وَقَالَ هُمْ سَوَاءٌ.
(رسول خدا (ص) خورنده ربا، دهنده ربا، نویسنده قرارداد ربا و دو شاهد آن را لعن کرد و فرمود: همه آن ها در گناه برابرند.)
حضرت محمد (صلی الله علیه و آله):
دِرهَمُ ربا أعظَمُ عِندَ اللّه ِ عزّ و جلّ مِن سَبعینَ زَنیهً کلّها بِذاتِ مَحرمٍ فی بیتِ اللّه ِ الحرامِ.
یک درهم ربا نزد خداوند عزّ و جلّ بدتر از هفتاد بار زنا کردن است که همه آنها با محارم و در خانه خدا باشد.
******
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
أتَیتُ لیلهَ اُسرِیَ بِی على قَومٍ بُطونُهُم کالبیوتِ فیها الحَیّاتُ تُرى مِن خارجِ بُطونِهِم
فقلتُ : مَن هؤلاءِ یا جَبرئیلُ ؟! قالَ : هؤلاءِ أکَلَهُ الرِّبا.
شبی که به معراج رفتم ،بر مردمی گذشتم که شکم هایشان چون خانه ای بود و در آن ها مارهایی وجود داشت که از بیرون شکم هایشان دیده می شد.
پرسیدم : ای جبرئیل! این ها کیستند؟ گفت: اینان ربا خوارانند.
******
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
إنّ اللّه َ عزّ و جلّ لَعَنَ آکِلَ الرِّبا و مُوکِلَهُ و کاتِبَهُ و شاهِدَیهِ.
خداوند عزّ و جلّ ربا خوار و ربا دهنده و کاتب و گواهان بر آن را لعنت کرده است.
******
پیامبر صلی الله علیه و آله:
اَلرِّبا وَ اِنْ کَثُرَ فَاِنَّ عاقِبَتَهُ تَصیرُ اِلى قُلٍّ؛
سود ربا گرچه بسیار باشد ولى سرانجام به کمى (و بى برکتى) مى گراید.
******
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
لآخِذُ و المُعطِی سَواءٌ فی الرِّبا.
گیرنده و دهنده ربا یکسانند.
******
پیامبر صلی الله علیه و آله:
اِذا ظَهَرَ الزِّنا وَ الرِّبا فى قَرْیَهٍ فَقَدْ اَحَلّوا بِاَنْفُسِهِمْ عَذابَ اللّه ِ؛
هرگاه زنا و ربا در جایى آشکار شود، مردم آنجا خود را در عذاب خدا افکنده اند.
******
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله):
لَیَأتِیَنَّ على الناسِ زَمانٌ لا یَبقى أحَدٌ ، إلاّ أکَلَ الربا فإن لَم یَأْکُلهُ ، أصابَهُ مِن غُبارِهِ.
روزگاری بر مردم فرا رسد که همه ربا خوار شوند و اگر هم کسی ربا نخورد، گَردِ آن بر دامنش بنشیند.
******
پیامبر صلی الله علیه و آله:
یَاْتى آکِلُ الرِّبا یَوْمَ القیامَهِ مُخْتَبِلاً یَجُرُّ شَقَّیْهِ، ثُمَّ قَرَاَ: «لا یَقومونَ اِلاّکَما یَقومُ الَّذى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیطانُ مِنَ الْمَسِّ»؛
رباخوار روز قیامت دیوانه محشور مى شود و بر سر خود مى زند. سپس این آیه راقرائت فرمودند: (ربا خواران) بپاى نمى خیزند جز مانند آن کس که شیطان، بواسطهتماس او را آشفته حال مى سازد.
******
امام على علیه السلام :
یَا مَعْشَرَ التُّجَّار الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ الْفِقْهَ ثُمَّ الْمَتْجَرَ وَ اللَّهِ لَلرِّبَا فِی هَذِهِ الْأُمَّهِ أَخْفَى مِنْ دَبِیبِ النَّمْلِ عَلَى الصَّفَا.
اى گروه تاجران! ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید!ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید!ابتدا احکام را یاد بگیرید، سپس تجارت کنید! به خدا قسم که ربا در میان این امت ناپیداتر از حرکت مورچه بر روى تخته سنگ است.
******
امام باقر (ع):
أخبَثُ المَکاسِبِ، کَسبُ الرِّبا.
پلیدترین کسب ها، رباسْت.
******
امام باقر علیه السلام:
إِنَّما حَرَّمَ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ الرِّبا لِئَلاّ یَذْهَبَ الْمَعْروفُ؛
خداى عزوجل ربا را حرام فرمود تا احسان کردن از بین نرود.
******
امام محمدباقر (ع):
دِرهَمُ ربا أعظَمُ عِندَ اللّه ِ مِن أربَعینَ زَنیهً.
یک درهم ربا نزد خداوند بدتر از چهل بار زنا کردن است.
******
امام صادق (علیه السلام):
آکِلُ الرِّبا لا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیا حَتّى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ؛
ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه اش کند.
******
امام صادق (ع):
دِرهَمُ ربا أعظَمُ عِندَ اللّه ِ مِن ثلاثینَ زَنیهً کُلَّها بذاتِ مَحرَمٍ مِثلِ خالَهٍ و عَمّهٍ.
یک درهم ربا نزد خدا بدتر است از سى بار زنا کردن با محارم خود ؛ مانند خاله و عمّه.
******
امام صادق علیه السلام:
إِنَّهُ لَو کانَ الرِّبا حَلالاً لَتَرَکَ النّاسُ التِّجاراتِ وَما یَحْتاجونَ إِلَیْهِفَحَرَّمَ اللّه ُ الرِّبا لِیَفِرَّ النّاسُ مِنَ الْحَرامِ إلَى الْحَلالِ وَ إِلَى التِّجاراتِ وَ إِلَى الْبَیْعِ وَالشِّراءِفَیَبْقى ذلِکَ بَیْنَهُمْ فِى الْقَرْضِ؛
براستى، اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و تلاش براى معاش را رها مى کردند. بههمین دلیل خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از حرام به حلال و تجارت و خرید و فروش روبیاورند و به یکدیگر قرض بدهند.
******
امام صادق علیه السلام:
آکِلُ الرِّبا لایَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیا حَتّى یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ؛
ربا خوار از دنیا نرود، تا آن که شیطان دیوانه اش کند.
******
امام صادق (علیه السلام):
ثلاثهٌ فی حِرزِ اللّه ِ عزّ و جلّ إلى أن یَفرُغَ اللّه ُ مِن الحِسابِ رجُلٌ لَم یَهُمَّ بِزِنا قَطُّ و رجُلٌ لم یَشُبْ مالَهُ بِرِبا قَطُّ و رجُلٌ لَم یَسْعَ فیهِما قَطُّ.
سه کس در پناه خداوند عزّ و جلّ باشند، تا آن گاه که خداوند از حسابرسی فارغ شود: مردی که هرگز گِردِ زنا نگردد، مردی که مالش را هرگز به ربا آلوده نسازد و مردی که در این دو کار هرگز واسطه نشود.
امام صادق (علیه السلام):
الرِّبا سَبعونَ جُزءا، أیسَرُهُ أن یَنکِحَ الرَّجُلُ اُمَّهُ فی بَیتِ اللّه ِ الحرامِ.
ربا هفتاد جزء دارد که کمترین آن ، [مانند] این است که انسان با مادر خود در خانه خدا نزدیکى کند.
******
امام رضا علیه السلام :
لَیْسَ بَیْنَ الْوالِدِ وَ وَلَدِهِ رِبا وَ لا بَیْنَ الزَّوْجِ وَ الْمَرأَهِ رِبا؛
بین پدر و فرزند و بین شوهر و همسرش ربا (حرام) نیست.
******
امام رضا (ع):
اِعلَم ـ یَرحَمُکَ اللّه ُ ـ أنَّ الرِّبا، حَرامٌ سُحتٌ مِن الکبائرِ و ممّا قد وَعَدَ اللّه ُ علَیهِ النارَ؛ فَنَعُوذُ بِاللّه ِ مِنها و هُو مُحَرَّمٌ على لِسانِ کُلِّ نَبیٍّ و فی کُلِّ کتابٍ.
خدایت رحمت کناد! بدان که ربا حرام و از گناهان کبیره است و خداوند بر آن وعده آتش داده است، پناه می بریم به خداوند از ربا. ربا را همه پیامبران و همه کتاب های آسمانی حرام کرده اند.
ربا در جامعه اسلامی
روایات نشان می دهند که ربا نه تنها به فرد رباخوار آسیب می رساند، بلکه کل جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد. ربا باعث افزایش نابرابری اقتصادی، فقر و فساد مالی می شود. به همین دلیل، در نظام اقتصادی اسلام، معاملات ربوی ممنوع و به جای آن روش های جایگزین مانند قرض الحسنه، مضاربه و مشارکت ترویج شده است.
جایگزین های ربا در اسلام :
• قرض الحسنه: وامی بدون سود که با نیت خیرخواهانه داده می شود.
• مضاربه: مشارکت در سرمایه گذاری که سود و زیان بین طرفین تقسیم می شود.
• مشارکت: همکاری در پروژه های اقتصادی با تقسیم سود به صورت عادلانه.
نتیجه گیری:
ربا در احادیث و روایات اسلامی به عنوان یکی از گناهان بزرگ معرفی شده که آثار مخربی بر فرد و جامعه دارد. احادیث پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) بر حرمت ربا، شدت گناه آن و نابودی برکت در اموال ربوی تأکید دارند. برای جلوگیری از ربا، اسلام نظام اقتصادی عادلانه ای را ارائه کرده که بر پایه همکاری، عدالت و خیرخواهی استوار است. مطالعه این احادیث و عمل به آن ها می تواند به ایجاد جامعه ای عاری از ظلم اقتصادی کمک کند.
گردآوری: بخش مذهبی ستاره آبی
