جهان صنعت نوشت :پس از حادثه انفجار در بندر شهید رجایی که توجه گسترده‌ای را به خود جلب کرد، رییس‌جمهور در انتقاد از وضعیت موجود و فرآیندهای مدیریتی بندر شهید رجایی به صراحت گفت: «آیا واقعا لازم است 140هزار کانتینر در بندر نگه داشته شوند؟» این پرسش به‌طور واضح و بی‌پرده، معضلی ساختاری در مدیریت بندر را آشکار می‌کند؛ مدیریت بندری که نه‌تنها مانع از تسریع در ترخیص کالاها می‌شود، بلکه از «رسوب کالا» به عنوان یک منبع درآمد پایدار برای خود بهره‌برداری می‌کند.
در حالی که بندر شهید رجایی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر تجاری کشور، مسوولیت حمل‌ونقل حجم وسیعی از کالاها را بر عهده دارد، این بندر با چالش‌هایی مانند خواب کالا، رسوب محموله‌ها و روندهای ناکارآمد گمرکی روبه‌رو بوده که نه‌تنها به زیان بازرگانان و مصرف‌کنندگان است، بلکه می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد. در این شرایط، مدل درآمدی سازمان بنادر از هزینه‌های انبارداری و نگهداری کالاهایی که برای مدت طولانی در بندر باقی می‌مانند، خود یکی از عوامل اصلی این وضعیت محسوب می‌شود.
مدل درآمدی سازمان بنادرو پیامدهای آن
سازمان بنادر به جای آنکه از تسریع در فرآیند ترخیص و خدمات کارآمد لجستیکی درآمد کسب کند، از نگهداری طولانی‌مدت کالاها در محوطه‌های بندری به عنوان یک منبع درآمد استفاده می‌کند. این وضعیت، به‌ویژه زمانی که در بندرهایی مانند بندر شهید رجایی، هزینه‌های انبارداری به‌طور روزانه محاسبه می‌شود، منجر به افزایش مدت زمان نگهداری کالاها در بندر می‌شود. این ساختار اقتصادی نه‌تنها موجب افزایش هزینه تمام‌شده کالا برای صاحبان کالا و مصرف‌کنندگان می‌شود، بلکه ترخیص سریع کالاها را با موانع جدی روبه‌رو می‌کند.
در واقع هر روزی که کالا در بندر باقی می‌ماند، درآمد بیشتری نصیب سازمان بنادر و شرکت‌های پیمانکار می‌کند. این مدل درآمدی باعث می‌شود که انگیزه‌ای برای تسریع در فرآیند ترخیص کالا یا جابه‌جایی سریع کالاها وجود نداشته باشد. در حالی که در بنادر پیشرفته جهان، مدل درآمدی سازمان‌های بندری براساس سرعت گردش کالا و تسهیل ترخیص تنظیم می‌شود، در ایران همچنان از «رسوب کالا» به عنوان یک منبع مالی بهره‌برداری می‌شود.
تاثیرات منفی اقتصادی و اجتماعی
مدل اقتصادی فعلی و وضعیت ناپایدار بندر شهید رجایی تنها محدود به مشکلات مدیریت بندری نمی‌شود؛ این وضعیت تبعات گسترده‌ای برای اقتصاد کشور به همراه دارد. هر روز که کالاها در بندر باقی می‌مانند، علاوه بر پرداخت هزینه‌های انبارداری، هزینه‌های حمل‌ونقل داخلی نیز افزایش می‌یابد. در واقع زمانی که کالاها به سرعت از بندر ترخیص نمی‌شوند، به‌ویژه در خصوص کالاهای وارداتی، مشکلات تامین مواد اولیه برای صنایع داخلی ایجاد می‌شود. این مشکل باعث می‌شود صنایع داخلی با کاهش تولید مواجه شوند و در نهایت قیمت کالاهای داخلی برای مصرف‌کننده افزایش یابد.
در همین حال، اعتماد تجار و شرکای تجاری بین‌المللی نیز به‌طور جدی کاهش می‌یابد. بنادر ایران به‌ویژه بندر شهید رجایی، به دلیل مدت زمان طولانی ترخیص کالا و هزینه‌های بالای انبارداری، از نظر رقابتی نسبت به بنادر جهانی به‌طور چشمگیری عقب افتاده‌اند. بنادر پیشرفته در جهان، ازجمله بنادر سنگاپور و شانگهای، قادرند کالاها را در کمتر از 30ساعت ترخیص کنند، در حالی که در بندر شهید رجایی این زمان به 30روز و حتی بیشتر می‌رسد.
فشار اقتصادی بر بخش خصوصی و مصرف‌کنندگان
این وضعیت نه‌تنها برای صاحبان کالا و بازرگانان زیان‌آور است، بلکه فشار زیادی به مصرف‌کنندگان نیز وارد می‌کند. زمان طولانی‌مدت ترخیص کالاها از بندر شهید رجایی باعث افزایش هزینه‌های نهایی کالاها می‌شود و این موضوع مستقیما بر قیمت مصرفی آنها تاثیر می‌گذارد. این روند در نهایت موجب کاهش قدرت خرید مردم و افزایش تورم در بازار می‌شود.
در کنار سازمان بنادر و دریانوردی، رویه‌های دیگری همچون تخصیص ارز که به طور مستقیم وزارت صمت مسوول آن است و همچنین رویه‌های گمرکی نیز در رسوب کالا در بنادر و مضرات ناشی از آن دخیل‌اند.
چرا رییس‌جمهوری به وضعیت اعتراض کرده است؟
رییس‌جمهور در سخنان اخیر خود به‌طور صریح از مدل مدیریتی سازمان بنادر و سایر نهادهای دخیل در این معضل انتقاد کرده است. اعتراض او به رسوب کالا در بندر شهید رجایی و هزینه‌های سنگین ناشی از آن به‌طور مستقیم به همین سیستم ناکارآمد بازمی‌گردد. در واقع، رییس‌جمهور خواستار تجدید نظر در این وضعیت و مطالعاتی تطبیقی از عملکرد بنادر موفق جهانی شده است تا به این ترتیب مدل‌های موفق برای بهبود عملکرد بنادر ایران پیاده‌سازی شود.
راهکارهای اصلاحی
برای اصلاح وضعیت موجود و کاهش هزینه‌های اقتصادی ناشی از خواب کالا، لازم است ابتدا مدل درآمدی سازمان بنادر تغییر یابد. سازمان بنادر باید از مدل درآمدی مبتنی بر انبارداری کالا به مدل‌های مبتنی بر خدمات موثر تخلیه و ترخیص کالا تغییر جهت دهد. با بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند ارزیابی ریسک و تسریع ترخیص کالا، می‌توان زمان ماندگاری کالا در بندر را کاهش داد و فرآیندهای گمرکی را بهبود بخشید. علاوه بر این، انتقال بخشی از عملیات گمرکی به بنادر خشک و استفاده از خدمات لجستیکی پیشرفته می‌تواند بار زیادی را از دوش بندر شهید رجایی بردارد و از فشارهای ناشی از انباشت کالا بکاهد. اعتراض رییس‌جمهور به وضعیت مدیریت بندر شهید رجایی و روش‌های ناکارآمد مرتبط، به‌طور مستقیم به نیاز فوری برای اصلاح ساختارهای مدیریتی و اقتصادی سازمان بنادر، گمرک و وزارت صمت اشاره دارد. مدل اقتصادی فعلی که براساس درآمدزایی از نگهداری کالا در بندر استوار است، نه‌تنها موجب کاهش کارایی بندر می‌شود، بلکه به مشکلات اقتصادی و اجتماعی جدی منجر می‌شود. اگر این اصلاحات به درستی و به سرعت اجرا شود، می‌توان امیدوار بود که بندر شهید رجایی به یکی از کارآمدترین و رقابتی‌ترین بنادر منطقه تبدیل شود و در نهایت اقتصاد کشور را به سمت رشد و پویایی بیشتر سوق دهد.
حسن کریم‌نیا – کارشناس حمل‌ونقل
